Μοναδική συγκυρία για επαναδιαπραγμάτευση του καθεστώτος των Βρετανικών Βάσεων στην Κύπρο συνιστά το Brexit. Σύμφωνα με τη νομικό, Έμιλη Γιολίτη, του οίκου HARNEYS Αριστοδήμου Λοϊζίδης Γιολίτη LLC, η Κύπρος πρέπει να αξιοποιήσει την ευκαιρία για να ξεκαθαρίσει το νομικό καθεστώς των Βάσεων και παράλληλα να διασφαλίσει τη φύλαξη του εξωτερικού συνόρου της Ε.Ε. στη Δεκέλεια.
Η μελέτη, καταδεικνύει ότι η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση διαφοροποιεί τα γεωστρατηγικά δεδομένα και γεφυρώνει τα συμφέροντα Κύπρου και Ένωσης. Την ίδια, όμως, ώρα καταδεικνύει ότι τα χωρικά μας ύδατα, τα οποία αποτελούν ταυτόχρονα και εξωτερικό σύνορο της Ε.Ε. παραμένουν "ορφανά" από έλεγχο.
Τα Βρετανικά Υπερπόντια Εδάφη και η ιδιάζουσα κατάσταση στην Κύπρο
«Ο ήλιος δεν δύει ποτέ στην Βρετανική Αυτοκρατορία» ήταν το εύστοχο καύχημα των Βρετανών στο ύψιστο σημείο της δύναμης τους, αφού η εξάπλωση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας ήταν τέτοια που ο ήλιος πάντα ανέτελλε τουλάχιστον σε ένα από τα πολυάριθμα τους εδάφη.
Τα «απομεινάρια» της πάλαι πότε ισχυρής αυτοκρατορίας σήμερα είναι 14, τα λεγόμενα «Βρετανικά Υπερπόντια Εδάφη», στα οποία συμπεριλαμβάνονται οι περιοχές κυρίαρχων Βάσεων Ακρωτηρίου και Δεκέλειας (οι «Βάσεις») στην Κύπρο. Αν και συχνά συγκαταλέγονται στα άλλα 13 εδάφη, η περίπτωση των Βάσεων είναι ιδιάζουσα, και χρήζει ξεχωριστής εξέτασης εν όψει Brexit, ειδικά εφόσον οι ανατολικές Βάσεις και συγκεκριμένα ο διάδρομος που συνδέει Δεκέλεια με Άγιο Νικόλαο αποτελεί σήμερα, ελεγχόμενο εξωτερικό σύνορο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (η «Ε.Ε.»).
Η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου (το «ΗΒ») από την ΕΕ και η σύγκλιση των συμφερόντων ΕΕ - Κύπρου για την ασφαλή φύλαξη του "τελευταίου οχυρού" επί ευρωπαϊκών όρων αποτελεί μοναδική συγκυρία για την Κύπρο:
(i) να διευκρινίσει το νομικό καθεστώς των Βάσεων και
(ii) να τροποποιήσει τα πεπαλαιωμένα κείμενα, που διέπουν τη σχέση Βάσεων - Κυβέρνησης, ώστε να διασαφηνιστούν τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις εκάστου μέρους.
Παραπλανητικός ο όρος "κυρίαρχες"
Οι Βάσεις αναφέρονται συχνά ως «κυρίαρχες». Ο χαρακτηρισμός, όμως, είναι παραπλανητικός διότι δεν συνιστούν κράτος και δεν είναι αυτόνομες. Αντίθετα, υπάγονται στο Υπουργείο Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου (αντί στο Υπουργείο Εξωτερικών και Κοινοπολιτειακών Υποθέσεων που υπάγονται τα υπόλοιπα υπερπόντια εδάφη) και οποιεσδήποτε εξουσίες ασκεί ο στρατιωτικός διοικητής (τα υπόλοιπα βρετανικά εδάφη διοικούνται από Κυβερνήτη) παραχωρούνται από το Στέμμα ως απορρέουσες της Συνθήκης Εγκαθιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας (η «Συνθήκη Εγκαθίδρυσης»).
Ούτε θα μπορούσε ορθώς να ισχυριστεί κανείς πως τα συγκεκριμένα εδάφη δεν ανεξαρτητοποιήθηκαν το 1960 και παρέμειναν κατάλοιπο της αποικίας που παραχωρήθηκε στο Στέμμα στις 5 Νοεμβρίου 1914. Πρώτον, διότι οι προθέσεις του Ηνωμένου Βασιλείου, όπως διαφαίνονται στo Παράρτημα “Ο” του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας, περιορίζουν τη χρήση των Βάσεων ως στρατιωτική. Και δεύτερον, σύμφωνα με το Παράρτημα “P” του Συντάγματος, το δικαίωμα ελεύθερης διάθεσης του εδάφους των Βάσεων περιορίζεται. Βάσει αυτού, το έδαφος των Βάσεων μπορεί να παραμείνει μόνο στην κυριότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Στη μελέτη, συγγραφέας της οποία είναι η δικηγόρος Έμιλυ Γιολίτη, γίνεται επίσης επίκληση ψηφισμάτων των Ηνωμένων Εθνών, τα οποία καταλύουν ουσιαστικά τον αποικιοκρατικό χαρακτήρα των Βάσεων. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα ψηφίσματα 2555/1969 και 2621/1970 των Ηνωμένων Εθνών, απαγορεύεται ρητώς η συνέχιση της αποικιοκρατίας σε οποιαδήποτε μορφή.
Σύμφωνα με τη μελέτη, η εκδοχή πως η βρετανική κυριαρχία επί των Βάσεων περιορίζεται στην άσκηση στρατιωτικού ελέγχου από το Ηνωμένο Βασίλειο είναι πιο πειστική. Η εκδοχή αυτή, επιβεβαιώνεται και από το Ανώτατο Δικαστήριο στην υπόθεση Graham Thomas Preece v "ΕΣΤΙΑ" Ασφαλιστική & Αντασφαλιστική Εταιρεία ΑΕ , όπου αποφασίστηκε πως οι Βάσεις δεν καθιστούν κράτος ή αποικία, αλλά δυνάμει της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης, δεν αποτελούν ούτε μέρος της επικράτειας της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Άλλα τα δεδομένα το 1960, άλλα τα σημερινά
Στην Κύπρο σήμερα, πολλοί ισχυρίζονται πως τίποτα δεν θα αλλάξει με το Brexit , εφόσον οι Βάσεις δεν αποτελούσαν ποτέ ευρωπαϊκό έδαφος. Πράγματι, όταν το 1973 το Ηνωμένο Βασίλειο προσχώρησε στην τότε ΕΟΚ, ανακοίνωσε με την σχετική «Δήλωση περί των Κυρίαρχων Βάσεων» ότι οι διατάξεις της Συνθήκης της Ρώμης του 1957, δεν θα εφαρμόζονταν στις περιοχές των Βάσεων. Κατά συνέπεια, δεν θα αποτελούσαν ευρωπαϊκό έδαφος και ούτε θα υπάγονταν στο κοινοτικό κεκτημένο.
Το Πρωτόκολλο 3 στην Πράξη Προσχώρησης της Κύπρου στην Ε.Ε. (το «Πρωτόκολλο 3»), υλοποιεί τη μη εφαρμογή του κοινοτικού κεκτημένου στις Βάσεις. Προβλέπει, ωστόσο, αριθμό εξαιρέσεων και ιδιαίτερων ρυθμίσεων, που αφορούν κυρίως θέματα τελωνειακών σταθμών, κοινωνικής ασφάλισης, γεωργίας, φύλαξης των συνόρων και ελεύθερης διακίνησης, με αποτέλεσμα σήμερα να ισχύει μια περίπλοκη διευθέτηση μεταξύ μερών, κατοχυρωμένη από την Ε.Ε. που εφαρμόζει επιλεκτικά κάποιες οδηγίες με άμεση εφαρμογή και κατοχυρώνει αρχές ίσης μεταχείρισης.
Οι περιστάσεις, όμως, σήμερα, είναι πολύ διαφορετικές από το 1960, όταν η Συνθήκη Εγκαθίδρυσης επέβαλλε τη «μόνη αποδεχτή θεραπεία σε μία απελπιστική κατάσταση, στην οποία η βούληση της τοπικής πλειοψηφίας έπρεπε να υποταχθεί στα συμφέροντα της διεθνούς ειρήνης» . Η Κύπρος, σήμερα, είναι ανεξάρτητο κράτος, μέλος της Ε.Ε. και ως τέτοιο, πρέπει να έχει απαιτήσεις και αξιώσεις σε οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις για την ανάκληση ή τροποποίηση των τότε συμφωνηθέντων, με μια Ε.Ε. στο πλευρό της που έχει τα ίδια συμφέροντα φύλαξης των συνόρων και κατοχύρωσης των δικαιωμάτων των Ευρωπαίων πολιτών που διαμένουν και εργάζονται στις Βάσεις.
Σήμερα, σύμφωνα με το άρθρο 5 του Πρωτόκολλου 3, την ευθύνη διενέργειας ελέγχων σε πρόσωπα που διέρχονται τα σύνορα ανάμεσα σε Κυπριακή Δημοκρατία και Βάσεις έχει το Ηνωμένο Βασίλειο, άρα με το Brexit, το εξωτερικό σύνορο της Ε.Ε. θα φυλάσσεται από κράτος μη μέλος της Ε.Ε.
"Ορφανά" τα χωρικά ύδατα
Η ασάφεια ως προς την πατρότητα των θαλασσών περιπλέκει περαιτέρω τη φύλαξη των συνόρων. Αν αποδεχθούμε το επιχείρημα πως η κυριαρχία του Ηνωμένου Βασιλείου περιορίζεται στην άσκηση στρατιωτικού ελέγχου, συνεπάγεται πως οι Βάσεις δεν έχουν δικαίωμα σε χωρικά ύδατα, εφόσον τέτοιο δικαίωμα αναλογεί μόνο σε κράτη σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Παράλληλα, συνεπάγεται πως τα συγκεκριμένα ύδατα, παραμένουν «ορφανά», αφού σύμφωνα με το άρθρο 3 της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης, η Κυπριακή Δημοκρατία αναλαμβάνει ρητά πως δεν θα τα διεκδικήσει.
Έχουμε, δηλαδή, με απλά λόγια μια «ορφανή» θάλασσα εξέχουσας γεωπολιτικής σημασίας και ένα εξωτερικό σύνορο που αστυνομεύεται βάσει ευρωπαϊκών συμφωνιών, που εν όψει Brexit θα πρέπει είτε να τροποποιηθούν είτε να ανακληθούν.
Το γεγονός ότι η Κυπριακή Δημοκρατία με τη Συνθήκη Εγκαθίδρυσης «παραχώρησε» αυτό το δικαίωμα στις Βάσεις, δεν δύναται να αναιρεί μόνιμα και αόριστα την κυριαρχία της Κυπριακής Δημοκρατίας, σύμφωνα με τις πρόνοιες του διεθνoύς δικαίου επί των εν λόγω χωρικών υδάτων. Ως συνεπακόλουθο, καθώς η σημασία αυτών των χωρικών υδάτων αυξάνεται – για διάφορους οικονομικούς, στρατηγικούς και γεωπολιτικούς λόγους – εγείρεται το ερώτημα για πόσο καιρό θα ισχύει η «παραχώρηση» αυτή.
Εκ νέου στο προσκήνιο η κυριαρχία
Το σίγουρο είναι πως η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε. θα φέρει στο προσκήνιο το ερώτημα της κυριαρχίας των Βάσεων για να μπορούν να γίνουν οι ανάλογες διευθετήσεις ανάμεσα σε Κύπρο, Ε.Ε. και Βάσεων, με σκοπό να προστατευτούν τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των Κυπρίων και αντίστοιχα Ευρωπαίων πολιτών και η Κυπριακή Δημοκρατία να είναι σε θέση να εφαρμόζει το κοινοτικό κεκτημένο.
Το Brexit έχει επισπεύσει την ανάγκη να ξεκαθαριστεί το θέμα. Το άρθρο 6 του Πρωτόκολλου 3, προνοεί ότι το Συμβούλιο δύναται, με ομόφωνη πρόταση από την Επιτροπή, να τροποποιήσει τις πρόνοιες του Πρωτόκολλου 3, με σκοπό να εξασφαλισθεί η αποτελεσματική εφαρμογή των στόχων του εν λόγω πρωτοκόλλου ή να εφαρμόσει άλλες διατάξεις της (υφιστάμενης) Συνθήκης για τη λειτουργία της Ε.Ε. και της σχετικής κοινοτικής νομοθεσίας στις Βάσεις, υπό τους όρους και τις προϋποθέσεις που το Συμβούλιο ενδεχομένως ορίζει.
Δεδομένου ότι το κοινοτικό κεκτημένο υπερισχύει του Συντάγματος, καθώς και οποιασδήποτε τοπικής νομοθεσίας, η Κύπρος επιβάλλεται να προσεγγίσει την Επιτροπή, ώστε να προτείνει στο Συμβούλιο να ασκήσει αυτήν την εξουσία ως μέρος των διαπραγματεύσεων με το Ηνωμένο Βασίλειο, με πειστικά επιχειρήματα ώστε να διασφαλιστούν τα δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας και της Ευρώπης, που συγκλίνουν.
Το Brexit επιβάλλει ξεκαθάρισμα των σχέσεων
Εν όψει Brexit, η σχέση των Βάσεων με την Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να αναθεωρηθεί και να ξεκαθαριστεί, τηρουμένων πάντα των ευρωπαϊκών αρχών της αναλογικότητας και της επικουρικότητας, οι οποίες κατοχυρώνονται στο άρθρο 5 της Συνθήκης για την Ε.Ε. Οι εν λόγω αρχές ορίζουν πως τα μέσα που διατίθενται για την επίτευξη των συμφωνηθέντων, δεν δύναται να υπερβαίνουν τα απαιτούμενα, και προσδιορίζουν το καταλληλότερο επίπεδο παρέμβασης σε τομείς συντρεχουσών αρμοδιοτήτων.
Ας σημειωθεί, σε σχέση ειδικά με την αρχή της αναλογικότητας, πως «καρότο» στο σχέδιο Ανάν υπήρξε η υπόσχεση της Βρετανίας να εκχωρήσει πίσω στην Κυπριακή Δημοκρατία μεγάλο μέρος των Βάσεων, κατά βάση αγροτικές ή οικιστικές περιοχές, που δεν θα επηρέαζαν τη στρατιωτική λειτουργία των Βάσεων. Η αρχή της αναλογικότητας και οι λόγοι εφαρμογής της δεν δύναται να ανακαλούνται λόγω απόρριψης του Σχεδίου.
Η Κύπρος σήμερα βρίσκεται ενώπιον μιας μοναδικής ευκαιρίας να μοχλεύσει τη δύναμη της Ε.Ε. και να διαπραγματευτεί τη θέση της σχετικά με τις Βάσεις, με σκοπό επιτέλους να ξεκαθαριστεί ποια είναι τελικά η νομική υπόσταση της κυριαρχίας του Ηνωμένου Βασιλείου στις Βάσεις, και υπό ποιες προϋποθέσεις θα συνεχίσει.
Είναι αντιληπτό ότι η Κύπρος αποτελούσε κάποτε αποικία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας και ότι σε άλλες εποχές, υπό άλλες περιστάσεις, η Κύπρος δεν είχε πάντα τον λόγο για τις εξελίξεις στον τόπο μας. Δεν παύει, όμως, να ισχύει το γεγονός ότι η Κύπρος πλέον αποτελεί ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος, το οποίο οφείλει να λειτουργεί ανάλογα για την προστασία και την ευημερία των κατοίκων της.
Ευνοϊκό το μομέντουμ
Η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ευρωπαϊκή αγκαλιά και οι επικείμενες διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό της νέας σχέσης με την Ε.Ε.
δημιουργούν το μομέντουμ για νέα διαπραγμάτευση και διεκδίκηση, ώστε ως ελάχιστον να επιβεβαιωθεί η συμβατική φύση της χρήσης των εδαφών των Βάσεων από το Ηνωμένο Βασίλειο, να τηρηθεί η αρχή της αναλογικότητας για εκχώρηση εδαφών που δεν απαιτούνται για τη συμφωνηθέντα χρήση, να προφυλαχθούν τα Ευρωπαϊκά δικαιώματα των Κύπριων και κατ’ επέκταση Ευρωπαίων κατοίκων των εδαφών, να φυλάσσονται (με ότι αυτό συνεπάγεται σε επίπεδο των τεσσάρων ελευθεριών) με ευρωπαϊκά κριτήρια τα σύνορα και να ξεκαθαριστεί το καθεστώς υπό το οποίο οι Βάσεις και κατ’ επέκταση το ΗΒ διατηρούν τον έλεγχο των χωρικών υδάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Σημερινή
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου