Στις 4 Οκτωβρίου 1957 εκτοξεύτηκε ο πρώτος τεχνητός δορυφόρος, ο Σοβιετικός Σπούτνικ 1 (Спутник-1). Αποτέλεσε το πρώτο αποφασιστικό βήμα της ανθρωπότητας στην εξερεύνηση του διαστήματος. Το επίσημο όνομά του ήταν Τεχνητός Δορυφόρος της Γης ή ISZ στα Ρώσικα. Διέθετε δύο πομπούς ισχύος 1 Watt και κρυπτογραφικό σύστημα εκπομπής σημάτων στις συχνότητες 20 και 40 MHz. Οι πομποί του λειτούργησαν με συσσωρευτές για τρεις βδομάδες. Στη διάρκεια της τριμηνιαίας πτήσης του έχανε συνέχεια ύψος λόγω τριβών. Την 3η Ιανουαρίου 1958, κάηκε κατά την είσοδό του στην ατμόσφαιρα.
Η 4η Οκτωβρίου 1957 ήταν η απαρχή της διαστημικής εποχής αλλά και η απαρχή του ανταγωνισμού στο διάστημα ανάμεσα στις τότε υπερδυνάμεις, ΗΠΑ και ΕΣΣΔ. Η επιτυχία του Σπούτνικ είχε σαν αποτέλεσμα οι Αμερικανοί να επισπεύσουν τις προσπάθειες τους για την εκτόξευση του δικού τους δορυφόρου. Έτσι την 1η Φεβ 1958 η NASA εκτόξευσε τον πρώτο δορυφόρο των ΗΠΑ «Explorer-1». Διέθετε δύο πομποδέκτες στους 108.03 MHz και 108.00 MHz ενώ το 40 % του βάρους του αποτελούνταν από συσσωρευτές.
Γενικά
Η τροχιά ενός δορυφόρου χαρακτηρίζεται από το σχήμα, το υψόμετρό και τη γωνία, που σχηματίζει το επίπεδο της με το επίπεδο του ισημερινού. Οι κατασκευαστές δορυφόρων επιλέγουν τα χαρακτηριστικά της τροχιάς των, ανάλογα με την αποστολή τους. Συνήθως οι τροχιές είναι κυκλικές, αλλά υπάρχουν και δορυφόροι οι οποίοι κινούνται σε ελλειπτικές. Διαφορετικές τιμές στο υψόμετρο της τροχιάς διαφοροποιούν την περίοδο του δορυφόρου και την έκταση της επιφανείας της Γης που είναι ορατή κάθε στιγμή από αυτόν. Το ύψος της τροχιάς των δορυφόρων παίζει επίσης ιδιαίτερο ρόλο στη λειτουργία των. Η ισχύς, για παράδειγμα, που πρέπει να έχει ο πομπός ενός δορυφόρου εξαρτάται άμεσα και από την απόσταση, που πρέπει να καλύψουν τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα.
Κάθε δορυφόρος χρησιμοποιεί μια περιοχή συχνοτήτων (μπάντα) για να εκπέμψει, ενώ οι αναμεταδότες του χρησιμοποιούν συγκεκριμένες συχνότητες. Όσο μεγαλύτερη είναι αυτή η συχνότητα, τόσο πιο εύκολα ορισμένα μικροαντικείμενα όπως για παράδειγμα οι σταγόνες της βροχής, εμποδίζουν ή και διακόπτουν την επικοινωνία. Οι περιοχές συχνοτήτων επιλέγονται ανάλογα με την αποστολή και το είδος των δορυφόρων.
Οι μεταβολές της γήινης βαρύτητας, η κλίση της βαρύτητας ως προς τον δορυφόρο, η ηλιακή ακτινοβολία, η ηλιακή έξαρση, ο βομβαρδισμός μετεωριτών, οι δυνάμεις μαγνητικού πεδίου και η βαρύτικη έλξη του ήλιου και της σελήνης, τείνουν να αλλάξουν τη θέση και τον προσανατολισμό ενός δορυφόρου ως προς τη Γη. Η μεταβολή αυτή διατηρείται εντός συγκεκριμένων ορίων μέσω ραδιοελέγχου από τη Γη
Τους δορυφόρους ανάλογα με την χρησιμότητα τους μπορούμε να τους κατατάξουμε σε κατηγορίες όπως: τηλεπικοινωνιακούς, αεροπλοΐας-ναυσιπλοΐας, εντοπισμού θέσης, μετεωρολογικούς, επιστημονικών και αστρονομικών παρατηρήσεων, γεωφυσικών μελετών και ανίχνευσης πλουτοπαραγωγικών πηγών, ελέγχου της ρύπανσης του περιβάλλοντος, υποστήριξης του κτηματολογίου, έρευνας και διάσωσης, έγκαιρης προειδοποίησης, υποστήριξης αρχαιολογικών ερευνών. Οι στρατιωτικοί δορυφόροι είναι κάθε κατηγορίας όπως για παράδειγμα επικοινωνιακοί, εντοπισμού θέσης, παρατήρησης, συλλογής πληροφοριών, υποστήριξης επιχειρησιακής σχεδίασης κλπ).
Γενικά
Η τροχιά ενός δορυφόρου χαρακτηρίζεται από το σχήμα, το υψόμετρό και τη γωνία, που σχηματίζει το επίπεδο της με το επίπεδο του ισημερινού. Οι κατασκευαστές δορυφόρων επιλέγουν τα χαρακτηριστικά της τροχιάς των, ανάλογα με την αποστολή τους. Συνήθως οι τροχιές είναι κυκλικές, αλλά υπάρχουν και δορυφόροι οι οποίοι κινούνται σε ελλειπτικές. Διαφορετικές τιμές στο υψόμετρο της τροχιάς διαφοροποιούν την περίοδο του δορυφόρου και την έκταση της επιφανείας της Γης που είναι ορατή κάθε στιγμή από αυτόν. Το ύψος της τροχιάς των δορυφόρων παίζει επίσης ιδιαίτερο ρόλο στη λειτουργία των. Η ισχύς, για παράδειγμα, που πρέπει να έχει ο πομπός ενός δορυφόρου εξαρτάται άμεσα και από την απόσταση, που πρέπει να καλύψουν τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα.
Κάθε δορυφόρος χρησιμοποιεί μια περιοχή συχνοτήτων (μπάντα) για να εκπέμψει, ενώ οι αναμεταδότες του χρησιμοποιούν συγκεκριμένες συχνότητες. Όσο μεγαλύτερη είναι αυτή η συχνότητα, τόσο πιο εύκολα ορισμένα μικροαντικείμενα όπως για παράδειγμα οι σταγόνες της βροχής, εμποδίζουν ή και διακόπτουν την επικοινωνία. Οι περιοχές συχνοτήτων επιλέγονται ανάλογα με την αποστολή και το είδος των δορυφόρων.
Οι μεταβολές της γήινης βαρύτητας, η κλίση της βαρύτητας ως προς τον δορυφόρο, η ηλιακή ακτινοβολία, η ηλιακή έξαρση, ο βομβαρδισμός μετεωριτών, οι δυνάμεις μαγνητικού πεδίου και η βαρύτικη έλξη του ήλιου και της σελήνης, τείνουν να αλλάξουν τη θέση και τον προσανατολισμό ενός δορυφόρου ως προς τη Γη. Η μεταβολή αυτή διατηρείται εντός συγκεκριμένων ορίων μέσω ραδιοελέγχου από τη Γη
Τους δορυφόρους ανάλογα με την χρησιμότητα τους μπορούμε να τους κατατάξουμε σε κατηγορίες όπως: τηλεπικοινωνιακούς, αεροπλοΐας-ναυσιπλοΐας, εντοπισμού θέσης, μετεωρολογικούς, επιστημονικών και αστρονομικών παρατηρήσεων, γεωφυσικών μελετών και ανίχνευσης πλουτοπαραγωγικών πηγών, ελέγχου της ρύπανσης του περιβάλλοντος, υποστήριξης του κτηματολογίου, έρευνας και διάσωσης, έγκαιρης προειδοποίησης, υποστήριξης αρχαιολογικών ερευνών. Οι στρατιωτικοί δορυφόροι είναι κάθε κατηγορίας όπως για παράδειγμα επικοινωνιακοί, εντοπισμού θέσης, παρατήρησης, συλλογής πληροφοριών, υποστήριξης επιχειρησιακής σχεδίασης κλπ).
Ασφάλεια – Διαθεσιμότητα
Ο χρόνος ζωής ενός δορυφορικού συστήματος εξαρτάται από την τροχιά (ύψος και είδος), τον εξοπλισμό, την αξιοπιστία των υλικών, τα προβλήματα του λογισμικού και από τους κινδύνους που αντιμετωπίζονται. Οι κίνδυνοι αυτοί προέρχονται από συγκρούσεις με αντικείμενα στο διάστημα (μετεωρίτες, διαστημικά σκουπίδια κλπ), απώλεια ή υπερκατανάλωση καυσίμων ελέγχου, προβλήματα στην ηλεκτρική τροφοδοσία (συσσωρευτές, ηλιακά στοιχεία κλπ), αστοχία των υλικών και από σκόπιμες ενέργειες αντίπαλων ή μη φιλικών κρατών, κυρίως σε περιόδους εντάσεων και πολέμου. Τέτοιες ενέργειες είναι, ο Ηλεκτρονικός Πόλεμος εναντίον των επικοινωνιών και των σημάτων ελέγχου του δορυφόρου με σκοπό την απαγόρευση της χρήσης τους και η φυσική καταστροφή τους με τη χρήση ακτίνων Laser, πυραυλικών συστημάτων κλπ. Οι ενέργειες αυτές δυνατόν να κατευθύνονται από την Γή ή από το διάστημα. Οι προσπάθειες των κρατών κλπ φορέων, που διαθέτουν δορυφορικά συστήματα, επικεντρώνονται στην ασφαλή και αδιάλειπτη λειτουργία αυτών και των παρεχόμενων δορυφορικών υπηρεσιών (επικοινωνιών, εικόνας κλπ). Παρά τις Διεθνείς Συμβάσεις του ΟΗΕ για την επιστροφή (1963) και την καταγραφή (1972) των αντικειμένων, που εκτοξεύονται στο διάστημα, ο βαθμός μόλυνσης του διαστήματος με άχρηστα αντικείμενα (τα λεγόμενα διαστημικά σκουπίδια) είναι μεγάλος και αποτελούν ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα των διαστημικών αποστολών.
Στις 11 Ιανουαρίου του 2007 οι Κινέζοι προσάρμοσαν στην κεφαλή βαλλιστικού πυραύλου μεσαίας ακτίνας δράσης ένα αντιδορυφορικό όπλο και κατέστρεψαν μέσω κινητικής ενέργειας το δικό τους δορυφόρο τον Fengyun -1C. Ο δορυφόρος αυτός, είχε εκτοξευτεί στις 10 Μαΐου του 1999, ήταν μετεωρολογικός και βρισκόταν σε τροχιά 860 χλμ. πάνω από τη γη. Η ενέργεια αυτή της Κίνας πυροδότησε αντιδράσεις στη διεθνή κοινότητα, διότι δημιούργησε χιλιάδες θραύσματα, τα οποία παρέμειναν σε τροχιά και μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο διαστημικές αποστολές και δορυφόρους. Σήμανε την απαρχή ενός νέου διαστημικού ανταγωνισμού με οικονομικές και γεωπολιτικές επιπτώσεις. Έχουν καταγραφεί περί τα 1.000 μικροαντικείμενα μεγέθους 10 cm, τα οποία έχουν δημιουργήσει ένα νέφος από 200 έως 3.800 Km, το οποίο κινείται σε χαμηλή τροχιά με μέσο ύψος τα 860 χλμ. Το νέφος αυτό καθιστά επικίνδυνη την εκτέλεση διαστημικών πτήσεων χαμηλής τροχιάς και θέτει σε κίνδυνο τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό.
Σχεδόν ένα χρόνο μετά, τον Μάρτιο του 2008 το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ κατάστρεψε με τροποποιημένο βαλλιστικό πύραυλο SM3, που έχει σχεδιαστεί για την αναχαίτιση πυραύλων, έναν δικό τους κατασκοπευτικό δορυφόρο, τον L-21, βάρους δυόμισι τόνων, μεγέθους όσο ένα μικρό λεωφορείο και γεμάτο με καύσιμα (υδραζίνη). Ο δορυφόρος παρουσίασε βλάβη σχεδόν αμέσως αφού τέθηκε σε τροχιά το 2006. Ο πύραυλος εκτοξεύτηκε από το αντιτορπιλικό Aegis στο Βόρειο Ειρηνικό και προσέβαλε το δορυφόρο κατά την είσοδό του στην ατμόσφαιρα σε ύψος 240 χλμ. Η επιχείρηση παρά τις διαψεύσεις των αξιωματούχων του Πενταγώνου, αποτελεί στην πραγματικότητα επίδειξη συστήματος καταστροφής δορυφόρων και ένα μήνυμα προς την Κίνα και όχι μόνο. Εκτιμάται ότι το Πεντάγωνο βρήκε ή ακόμα μπορεί να δημιούργησε προφάσεις για τη δοκιμή όπλων, που καταστρέφουν δορυφόρους. Η ενέργεια των ΗΠΑ δεν δημιούργησε θραύσματα αφού η εξουδετέρωση του δορυφόρου έγινε λίγο πριν εισέλθει στην ατμόσφαιρά με αποτέλεσμα τα περισσότερα να καούν κατά την είσοδό τους σ’ αυτήν, λίγες ημέρες μετά την επιχείρηση.
Σχεδόν ένα χρόνο μετά, τον Μάρτιο του 2008 το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ κατάστρεψε με τροποποιημένο βαλλιστικό πύραυλο SM3, που έχει σχεδιαστεί για την αναχαίτιση πυραύλων, έναν δικό τους κατασκοπευτικό δορυφόρο, τον L-21, βάρους δυόμισι τόνων, μεγέθους όσο ένα μικρό λεωφορείο και γεμάτο με καύσιμα (υδραζίνη). Ο δορυφόρος παρουσίασε βλάβη σχεδόν αμέσως αφού τέθηκε σε τροχιά το 2006. Ο πύραυλος εκτοξεύτηκε από το αντιτορπιλικό Aegis στο Βόρειο Ειρηνικό και προσέβαλε το δορυφόρο κατά την είσοδό του στην ατμόσφαιρα σε ύψος 240 χλμ. Η επιχείρηση παρά τις διαψεύσεις των αξιωματούχων του Πενταγώνου, αποτελεί στην πραγματικότητα επίδειξη συστήματος καταστροφής δορυφόρων και ένα μήνυμα προς την Κίνα και όχι μόνο. Εκτιμάται ότι το Πεντάγωνο βρήκε ή ακόμα μπορεί να δημιούργησε προφάσεις για τη δοκιμή όπλων, που καταστρέφουν δορυφόρους. Η ενέργεια των ΗΠΑ δεν δημιούργησε θραύσματα αφού η εξουδετέρωση του δορυφόρου έγινε λίγο πριν εισέλθει στην ατμόσφαιρά με αποτέλεσμα τα περισσότερα να καούν κατά την είσοδό τους σ’ αυτήν, λίγες ημέρες μετά την επιχείρηση.
Η Ρωσία, η Κίνα και η λοιπή διεθνής κοινότητα εξέφρασαν τις ανησυχίες τους μετά την επίδειξη της τεχνολογίας αυτής των ΗΠΑ στην κατάρριψη δορυφόρων.
Από την άλλη πλευρά η αεροπορία των ΗΠΑ, στο πλαίσιο αντιμετώπισης των διεθνών προκλήσεων στον τομέα του διαστήματος, πέτυχε αύξηση των δαπανών για τη χρηματοδότηση του Συστήματος Διαστημικής Επιτήρησης (Space Situational Awareness - SSA). Προετοιμάζεται έτσι ώστε οι μελλοντικοί δορυφόροι όχι μόνο να μπορούν να ανιχνεύουν σκόπιμες επιθέσεις αλλά και να δίδουν στοιχεία για το ποιος εκδήλωσε την επίθεση. Ήδη εξετάζονται προσφορές από δύο εταιρείες για το σύστημα SASSA (Self Aware Space Situation Awareness). Ανάθεση κατασκευής αναμένεται να γίνει τον Οκτ του 2008. Η αξία του θα είναι της τάξεως των 30 εκ δολ ΗΠΑ και υπολογίζεται να είναι έτοιμο το 2010 με 2011. Προς το παρόν το σύστημα αυτό δεν περιλαμβάνει επιθετικά μέσα ή τουλάχιστον αυτό αφήνεται να διαρρεύσει. Θα διαθέτει μόνο αμυντικά, όπως κάμερες για καταγραφή του σημείου από το οποίο εκδηλώνεται η επίθεση, ανιχνευτές ακτίνων Laser, ανιχνευτές ηλεκτρομαγνητικής παρεμβολής, ανιχνευτές προσέγγισης αντικειμένων και μετρητές-καταγραφείς του εγγύς διαστημικού περιβάλλοντος. Βέβαια η τοποθέτηση μέρους ή του συνόλου των ανιχνευτών σε ένα δορυφόρο εξαρτάται από το είδος του, την αποστολή του και τις απειλές που ενδέχεται να αντιμετωπίσει. Όλοι αυτοί οι ανιχνευτές και ακόμα περισσότεροι υπάρχουν, απομένει μόνο η κατασκευή τους με μειωμένο βάρος. Το πρόγραμμα SBIRS (Space Based Infrared System) ξεκίνησε το 2002 και μετά από καθυστερήσεις και αναθεωρήσεις αναμένεται η τοποθέτηση σε γεωσύγχρονη τροχιά των πρώτων δύο από τους πέντε δορυφόρους περί το τέλος του 2009. Το SBIRS θα αντικαταστήσει το δορυφορικό σύστημα προειδοποίησης εκτόξευσης πυραύλων το DSP (Defense Support System) και για μεγαλύτερη ακρίβεια μελετάται η τοποθέτηση ανιχνευτών και σε αεροσκάφη χωρίς πιλότο (UAVs).
Από την άλλη πλευρά η αεροπορία των ΗΠΑ, στο πλαίσιο αντιμετώπισης των διεθνών προκλήσεων στον τομέα του διαστήματος, πέτυχε αύξηση των δαπανών για τη χρηματοδότηση του Συστήματος Διαστημικής Επιτήρησης (Space Situational Awareness - SSA). Προετοιμάζεται έτσι ώστε οι μελλοντικοί δορυφόροι όχι μόνο να μπορούν να ανιχνεύουν σκόπιμες επιθέσεις αλλά και να δίδουν στοιχεία για το ποιος εκδήλωσε την επίθεση. Ήδη εξετάζονται προσφορές από δύο εταιρείες για το σύστημα SASSA (Self Aware Space Situation Awareness). Ανάθεση κατασκευής αναμένεται να γίνει τον Οκτ του 2008. Η αξία του θα είναι της τάξεως των 30 εκ δολ ΗΠΑ και υπολογίζεται να είναι έτοιμο το 2010 με 2011. Προς το παρόν το σύστημα αυτό δεν περιλαμβάνει επιθετικά μέσα ή τουλάχιστον αυτό αφήνεται να διαρρεύσει. Θα διαθέτει μόνο αμυντικά, όπως κάμερες για καταγραφή του σημείου από το οποίο εκδηλώνεται η επίθεση, ανιχνευτές ακτίνων Laser, ανιχνευτές ηλεκτρομαγνητικής παρεμβολής, ανιχνευτές προσέγγισης αντικειμένων και μετρητές-καταγραφείς του εγγύς διαστημικού περιβάλλοντος. Βέβαια η τοποθέτηση μέρους ή του συνόλου των ανιχνευτών σε ένα δορυφόρο εξαρτάται από το είδος του, την αποστολή του και τις απειλές που ενδέχεται να αντιμετωπίσει. Όλοι αυτοί οι ανιχνευτές και ακόμα περισσότεροι υπάρχουν, απομένει μόνο η κατασκευή τους με μειωμένο βάρος. Το πρόγραμμα SBIRS (Space Based Infrared System) ξεκίνησε το 2002 και μετά από καθυστερήσεις και αναθεωρήσεις αναμένεται η τοποθέτηση σε γεωσύγχρονη τροχιά των πρώτων δύο από τους πέντε δορυφόρους περί το τέλος του 2009. Το SBIRS θα αντικαταστήσει το δορυφορικό σύστημα προειδοποίησης εκτόξευσης πυραύλων το DSP (Defense Support System) και για μεγαλύτερη ακρίβεια μελετάται η τοποθέτηση ανιχνευτών και σε αεροσκάφη χωρίς πιλότο (UAVs).
Η Αεροπορία των ΗΠΑ επίσης διέθεσε 1,4 δις δολ για την βελτίωση του δορυφορικού συστήματος πλοήγησης και εντοπισμού θέσης το GPS III. (Global Positioning System). Το νέο βελτιωμένο σύστημα, εκτός των άλλων αναβαθμίσεων, θα συνεργάζεται με το αντίστοιχό σύστημα της Ευρωπαϊκός ένωσης GALILEO και θα διαθέτει υψηλή προστασία έναντι εχθρικών παρεμβολών. Ο πρώτος δορυφόρος αναμένεται να τεθεί σε τροχιά το έτος 2014.
Η Lockheed Martin εκτελεί τις τελικές δοκιμές για το δορυφορικό σύστημα AEHF (Advanced Extremely High Frequency) τεσσάρων δορυφόρων γεωσύγχρονης τροχιάς, για τις ανάγκες των ΗΠΑ. Ο πρώτος δορυφόρος θα τεθεί σε τροχιά το 2009, ενώ ο δεύτερος και ο τρίτος το 2010 και αργότερα ο τέταρτος. Οι δορυφόροι θα είναι επικοινωνιακοί μεγάλης χωρητικότητας, θα επιτρέπουν πολύ υψηλές ταχύτητες ανά χρήστη και θα διαθέτουν εξαιρετικά υψηλή προστασία έναντι εχθρικών παρεμβολών. Επιπλέον το σύστημα θα επιτρέπει την μεταφορά δεδομένων μεταξύ των δορυφόρων περιορίζοντας έτσι ανάγκη ύπαρξης σταθμών εδάφους.
Σε μία παράλληλη εξέλιξη η Κίνα πραγματοποιεί επενδύσεις για την υλοποίηση προγράμματος παρατήρησης του διαστήματος (Space Monitoring Program) υπό την κωδική ονομασία “Meridian” (Μεσημβρινός). Το πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει την εγκατάσταση μιας σειράς επίγειων σταθμών επιτήρησης του διαστήματος, με την αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας.
Η Lockheed Martin εκτελεί τις τελικές δοκιμές για το δορυφορικό σύστημα AEHF (Advanced Extremely High Frequency) τεσσάρων δορυφόρων γεωσύγχρονης τροχιάς, για τις ανάγκες των ΗΠΑ. Ο πρώτος δορυφόρος θα τεθεί σε τροχιά το 2009, ενώ ο δεύτερος και ο τρίτος το 2010 και αργότερα ο τέταρτος. Οι δορυφόροι θα είναι επικοινωνιακοί μεγάλης χωρητικότητας, θα επιτρέπουν πολύ υψηλές ταχύτητες ανά χρήστη και θα διαθέτουν εξαιρετικά υψηλή προστασία έναντι εχθρικών παρεμβολών. Επιπλέον το σύστημα θα επιτρέπει την μεταφορά δεδομένων μεταξύ των δορυφόρων περιορίζοντας έτσι ανάγκη ύπαρξης σταθμών εδάφους.
Σε μία παράλληλη εξέλιξη η Κίνα πραγματοποιεί επενδύσεις για την υλοποίηση προγράμματος παρατήρησης του διαστήματος (Space Monitoring Program) υπό την κωδική ονομασία “Meridian” (Μεσημβρινός). Το πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει την εγκατάσταση μιας σειράς επίγειων σταθμών επιτήρησης του διαστήματος, με την αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας.
Το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) εγκατέστησε στις βάσεις, που διαθέτει στην Κύπρο, επίγειους σταθμούς παρακολούθησης και καταγραφής των κινήσεων των δορυφόρων και λοιπών αντικειμένων στο διάστημα (όπως τα διαστημικά σκουπίδια). Η Κύπρος επιλέχθηκε επειδή, λόγω θέσεως, παρέχει άριστες συνθήκες παρατήρησης. Στο πρόγραμμα συνεργάζονται το Υπουργείο άμυνας του ΗΒ και το Βρετανικό Εθνικό Διαστημικό Κέντρο (British National Satellite Center, BNSC).
Η πολύ μεγάλη εξέλιξη που παρατηρείται και σε μη στρατιωτικά δορυφορικά συστήματα οδήγησε πολλούς στρατούς και φυσικά αυτόν των ΗΠΑ, σε ευρεία χρήση των παρεχομένων υπηρεσιών των πολιτικών δορυφορικών συστημάτων και κυρίως για σκοπούς επικοινωνιών και παρατήρησης. Πολλές φορές αποτελούν την άμεση (χρονικά) λύση αλλά και την οικονομικότερη. Στο ερώτημα πόσο πολύ πρέπει να χρησιμοποιούνται αυτές οι υπηρεσίες, η απάντηση είναι σχετική, αλλά για χώρες όπως η Ελλάδα που προς το παρόν δεν διαθέτει δική της τεχνολογία και τεχνογνωσία είναι ότι, η χρήση των υπηρεσιών αυτών είναι οικονομικότερη αλλά ενδεχομένως και η ασφαλέστερη λύση. Ασφαλέστερη διότι ενδεχόμενη επίθεση εναντίον των ελληνικών συμφερόντων θα στρέφονταν και εναντίων των συμφερόντων άλλων κρατών και πολυεθνικών χρηστών των δορυφορικών υπηρεσιών. Η διαθεσιμότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών είναι μεγάλης σημασίας και υποχρέωση του κράτους ή του φορέα στην κατοχή του οποίου είναι το δορυφορικό σύστημα, ενώ το θέμα της ασφάλειας πρέπει να αποτελεί μέριμνα του τελικού χρήστη μέσω κρυπτογραφικών συστημάτων.
Δορυφορικά Συστήματα των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΕΔ)
Οι ΕΔ της χώρας μας εκμεταλλεύονται τις δορυφορικές επικοινωνίες κάνοντας χρήση του HELLAS SAT και άλλων εμπορικών δορυφορικών συστημάτων (INMARSAT/EUTELSAT κα). Καλύπτονται εκτός των άλλων ανάγκες των αποστολών μας στο εξωτερικό, των μονάδων των νήσων, των Ειδικών Δυνάμεων, των πολεμικών πλοίων, των σταθμών RADAR, κλπ. Στον τομέα παρατήρησης της Γης η χώρα μας συμμετέχει με ποσοστό 2,5% επί της συνολικής δαπάνης στο δορυφορικό πρόγραμμα Helios ΙΙ. Δικαίωμα πρόσβασης στο Helios II έχουν επιπλέον η Γαλλία, το Βέλγιο, η Γερμανία, η Ιταλία και η Ισπανία. Ο πρώτος δορυφόρος του προγράμματος, ο «Helios ΙΑ», τέθηκε σε τροχιά το 1995, σε ύψος 680 χιλιομέτρων και το Δεκέμβριο του 1999 ο Helios IB. Ακολουθεί η ανάπτυξη της δεύτερης φάσης «Helios II» με δύο δορυφόρους. Ο πρώτος, o Helios IIA, κατασκευάσθηκε από την EADS-Astrium, φέρει κάμερες της Alcatel Space και εκτοξεύθηκε με πύραυλο Ariane 5 τον Δεκέμβριο του 2004, από τη βάση της Γαλλικής Γουιάνα. Έχει βάρος 4,2 τόνων και τέθηκε σε χαμηλή τροχιά στα 700 χιλιόμετρα. Διαθέτει προηγμένης τεχνολογίας κάμερες, γεγονός που παρέχει δυνατότητα λήψης εικόνων τόσο κατά την ημέρα, όσο και κατά τη νύκτα και υπό οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες. Ο δεύτερος δορυφόρος, o Helios IIΒ, πρόκειται να εκτοξευτεί το 2009. Ο Helios IIΑ έχει τη δυνατότητα 200-400 λήψεων ημερησίως με ανάλυση περίπου 40 εκατοστών. Η δυνατότητα αυτή είναι διπλάσια της αντίστοιχης των δορυφόρων Helios I. Το Helios II συνεργάζεται με το δορυφορικό σύστημα παρατήρησης SPOT, της Γαλλίας.
Η πολύ μεγάλη εξέλιξη που παρατηρείται και σε μη στρατιωτικά δορυφορικά συστήματα οδήγησε πολλούς στρατούς και φυσικά αυτόν των ΗΠΑ, σε ευρεία χρήση των παρεχομένων υπηρεσιών των πολιτικών δορυφορικών συστημάτων και κυρίως για σκοπούς επικοινωνιών και παρατήρησης. Πολλές φορές αποτελούν την άμεση (χρονικά) λύση αλλά και την οικονομικότερη. Στο ερώτημα πόσο πολύ πρέπει να χρησιμοποιούνται αυτές οι υπηρεσίες, η απάντηση είναι σχετική, αλλά για χώρες όπως η Ελλάδα που προς το παρόν δεν διαθέτει δική της τεχνολογία και τεχνογνωσία είναι ότι, η χρήση των υπηρεσιών αυτών είναι οικονομικότερη αλλά ενδεχομένως και η ασφαλέστερη λύση. Ασφαλέστερη διότι ενδεχόμενη επίθεση εναντίον των ελληνικών συμφερόντων θα στρέφονταν και εναντίων των συμφερόντων άλλων κρατών και πολυεθνικών χρηστών των δορυφορικών υπηρεσιών. Η διαθεσιμότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών είναι μεγάλης σημασίας και υποχρέωση του κράτους ή του φορέα στην κατοχή του οποίου είναι το δορυφορικό σύστημα, ενώ το θέμα της ασφάλειας πρέπει να αποτελεί μέριμνα του τελικού χρήστη μέσω κρυπτογραφικών συστημάτων.
Δορυφορικά Συστήματα των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΕΔ)
Οι ΕΔ της χώρας μας εκμεταλλεύονται τις δορυφορικές επικοινωνίες κάνοντας χρήση του HELLAS SAT και άλλων εμπορικών δορυφορικών συστημάτων (INMARSAT/EUTELSAT κα). Καλύπτονται εκτός των άλλων ανάγκες των αποστολών μας στο εξωτερικό, των μονάδων των νήσων, των Ειδικών Δυνάμεων, των πολεμικών πλοίων, των σταθμών RADAR, κλπ. Στον τομέα παρατήρησης της Γης η χώρα μας συμμετέχει με ποσοστό 2,5% επί της συνολικής δαπάνης στο δορυφορικό πρόγραμμα Helios ΙΙ. Δικαίωμα πρόσβασης στο Helios II έχουν επιπλέον η Γαλλία, το Βέλγιο, η Γερμανία, η Ιταλία και η Ισπανία. Ο πρώτος δορυφόρος του προγράμματος, ο «Helios ΙΑ», τέθηκε σε τροχιά το 1995, σε ύψος 680 χιλιομέτρων και το Δεκέμβριο του 1999 ο Helios IB. Ακολουθεί η ανάπτυξη της δεύτερης φάσης «Helios II» με δύο δορυφόρους. Ο πρώτος, o Helios IIA, κατασκευάσθηκε από την EADS-Astrium, φέρει κάμερες της Alcatel Space και εκτοξεύθηκε με πύραυλο Ariane 5 τον Δεκέμβριο του 2004, από τη βάση της Γαλλικής Γουιάνα. Έχει βάρος 4,2 τόνων και τέθηκε σε χαμηλή τροχιά στα 700 χιλιόμετρα. Διαθέτει προηγμένης τεχνολογίας κάμερες, γεγονός που παρέχει δυνατότητα λήψης εικόνων τόσο κατά την ημέρα, όσο και κατά τη νύκτα και υπό οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες. Ο δεύτερος δορυφόρος, o Helios IIΒ, πρόκειται να εκτοξευτεί το 2009. Ο Helios IIΑ έχει τη δυνατότητα 200-400 λήψεων ημερησίως με ανάλυση περίπου 40 εκατοστών. Η δυνατότητα αυτή είναι διπλάσια της αντίστοιχης των δορυφόρων Helios I. Το Helios II συνεργάζεται με το δορυφορικό σύστημα παρατήρησης SPOT, της Γαλλίας.
Δορυφορικά Συστήματα των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων
Τον Ιαν του 1994, έγινε η πρώτη προσπάθεια εκτόξευσης τουρκικού δορυφόρου, του TURKSAT-1A, η οποία ήταν αποτυχημένη.
Στις 11 Αυγ 1994 και 9 Ιουλ 1996, εκτοξεύτηκαν με επιτυχία οι δορυφόροι, TURKSAT-1Β και TURKSAT-1C αντίστοιχα. Η εκμετάλλευσή τους γίνεται από τον Τουρκικό Οργανισμό Τηλεπικοινωνιών. Καλύπτουν την Ευρώπη, Τουρκία και Κεντρική Ασία. Ο TURKSAT-1Β φέρει 16 αναμεταδότες στην Ku-band, βρίσκεται στη θέση 31ο Ανατολικά και το όριο ζωής του έληξε το 2004, αλλά μετά από αναβάθμιση των δεδομένων πτήσης του, παρατάθηκε για 3 χρόνια, που τελικά έληξε το 2007. Ο TURKSAT-1C, βρίσκεται στη θέση 42ο ανατολικά και το όριο ζωής του λήγει το 2009. Παρέχει καλύτερη κάλυψη από τον TURKSAT-1Β στις ίδιες περιοχές. Έχει επίσης 16 αναμεταδότες στην Ku-band. Χρησιμοποιείται για ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές και για τηλεπικοινωνίες.
Στις αρχές του 1990 η Τουρκία άρχισε επαφές με τις ΗΠΑ, τη Γαλλία και το Ισραήλ για την κατασκευή κατασκοπευτικού δορυφόρου για τις ανάγκες των Ενόπλων Δυνάμεων της.
Το 1999 το Τουρκικό Ίδρυμα Επιστημονικών και Τεχνολογικών Ερευνών (TUBITAK) και η Αγγλική SURREY SATELITE TECHNOLOGY (SSTL) υπέγραψαν συμβόλαιο για την κατασκευή μικροδορυφόρου τηλεπισκόπησης, χαμηλής τροχιάς, με την ονομασία BILSAT-1. Στόχος του προγράμματος, ήταν η απόκτηση τεχνογνωσίας από τούρκους μηχανικούς.
Τον Ιαν του 1994, έγινε η πρώτη προσπάθεια εκτόξευσης τουρκικού δορυφόρου, του TURKSAT-1A, η οποία ήταν αποτυχημένη.
Στις 11 Αυγ 1994 και 9 Ιουλ 1996, εκτοξεύτηκαν με επιτυχία οι δορυφόροι, TURKSAT-1Β και TURKSAT-1C αντίστοιχα. Η εκμετάλλευσή τους γίνεται από τον Τουρκικό Οργανισμό Τηλεπικοινωνιών. Καλύπτουν την Ευρώπη, Τουρκία και Κεντρική Ασία. Ο TURKSAT-1Β φέρει 16 αναμεταδότες στην Ku-band, βρίσκεται στη θέση 31ο Ανατολικά και το όριο ζωής του έληξε το 2004, αλλά μετά από αναβάθμιση των δεδομένων πτήσης του, παρατάθηκε για 3 χρόνια, που τελικά έληξε το 2007. Ο TURKSAT-1C, βρίσκεται στη θέση 42ο ανατολικά και το όριο ζωής του λήγει το 2009. Παρέχει καλύτερη κάλυψη από τον TURKSAT-1Β στις ίδιες περιοχές. Έχει επίσης 16 αναμεταδότες στην Ku-band. Χρησιμοποιείται για ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές και για τηλεπικοινωνίες.
Στις αρχές του 1990 η Τουρκία άρχισε επαφές με τις ΗΠΑ, τη Γαλλία και το Ισραήλ για την κατασκευή κατασκοπευτικού δορυφόρου για τις ανάγκες των Ενόπλων Δυνάμεων της.
Το 1999 το Τουρκικό Ίδρυμα Επιστημονικών και Τεχνολογικών Ερευνών (TUBITAK) και η Αγγλική SURREY SATELITE TECHNOLOGY (SSTL) υπέγραψαν συμβόλαιο για την κατασκευή μικροδορυφόρου τηλεπισκόπησης, χαμηλής τροχιάς, με την ονομασία BILSAT-1. Στόχος του προγράμματος, ήταν η απόκτηση τεχνογνωσίας από τούρκους μηχανικούς.
Το Νοε του 2000, υπογράφηκε συμφωνία μεταξύ της Τουρκικής εταιρείας Inta Space Systems και της Αμερικανικής Space Imaging (SI), σύμφωνα με την οποία η πρώτη γίνεται μέλος του ομίλου SI, με την επωνυμία SI Eurasia (SIEA). H SIEA διαθέτει επίγειο σταθμό, πλήρως ενεργοποιημένο από το Δεκ του 2002 στην Άγκυρα, με δυνατότητα λήψης δορυφορικών εικόνων IKONOS, από μία ευρεία περιοχή που περιλαμβάνει τμήματα της Ευρώπης, Μ. Ανατολής, Β. Αφρικής, Κεντρικής Ασίας και Καυκάσου. Ο δορυφόρος IKONOS, ιδιοκτησίας της SI, εκτοξεύτηκε στις 24 Σεπ 1999 με δυνατότητα λήψης έγχρωμων εικόνων ευκρίνειας 1 μέτρου. Η SIEA έχει το δικαίωμα επεξεργασίας και πώλησης των δορυφορικών εικόνων.
Τον Ιαν του 2001, εκτοξεύτηκε, ο TURKSAT-2Α, με όριο ζωής το 2016. Η θέση του είναι 42ο Ανατολικά, στην ίδια με τον TURKSAT-1C, τον οποίο πιθανώς θα αντικαταστήσει. Ο υπόψη δορυφόρος, γνωστός και ως EURASIASAT-1 ανήκει στην εταιρεία EURASIASAT (75% TURK TELECOM και 25% ALCATEL). Διαθέτει δύο σταθερές δέσμες κάλυψης των περιοχών Ευρώπη, Μ. Ανατολή, Τουρκία, Κ. Ασία και Περσικός Κόλπος και δύο κατευθυνόμενες με δυνατότητα κάλυψης, ανάλογα με τις ανάγκες, περιοχών όπως η Ινδία, η Κίνα και η Ν. Αφρική. Φέρει 32 αναμεταδότες στην περιοχή συχνοτήτων Ku, (εκπομπή στις περιοχές 11,7-12,2 και 12,5-12,75 GHz στις περιοχές 17,3-17,8 και 13,75-14 GHz), από τους οποίους οι 12 έχουν δυνατότητα επανακατεύθυνσης. Χρησιμοποιείται για ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές και για τηλεπικοινωνίες. Δύο αναμεταδότες έχουν διατεθεί για αποκλειστική χρήση των τηλεπικοινωνιών των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων, (ΤΕΔ). Τον Σεπ του 2002 η Τουρκία ίδρυσε το Τουρκικό Διαστημικό Ίδρυμα (TUK), με σκοπό το συντονισμό και έλεγχο όλων των πολιτικών και στρατιωτικών διαστημικών δραστηριοτήτων.
Στις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις, υφίσταται δορυφορικό τηλεπικοινωνιακό σύστημα στην Ku-band, το οποίο βασίζεται στους δορυφόρους TURKSAT και είναι σε ανάπτυξη παρόμοιο στην X-band. Επίσης είναι σε εξέλιξη το πρόγραμμα DMIP (Defense Mediterranean Improvement Program), που αφορά τον εκσυγχρονισμό των στρατιωτικών επικοινωνιών στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και την σύνδεση με το εξωτερικό, μέσω των δορυφόρων INTELSAT.
Οι προσπάθειες τη Τουρκίας από το 1999 για την αποστολή κατασκοπευτικού δορυφόρου ανεστάλησαν εξαιτίας της οικονομικής κρίσης του 2001. Επανήλθε το 2005 με αναθεωρημένο πρόγραμμα και το 2008 προκήρυξε διεθνή διαγωνισμό. Εκδήλωση ενδιαφέροντος δήλωσαν οι Ιταλική Telespazio, η Γερμανική OHB και η EADS-Astrium που εδρεύει στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο δορυφόρος θα είναι υψηλής ευκρίνειας και χαμηλής τροχιάς, βάρους 100 έως 200 χλγ, θα φέρει διάφορα υποσυστήματα για ανάλογες αποστολές. Δύο από αυτά, (σύστημα απεικόνισης υψηλής ευκρίνειας και ένα σύστημα επικοινωνίας σε S-Band/X-Band) αναπτύσσονται στην Τουρκία. Το πρόγραμμα προϋπολογίζεται από 250 έως 300 εκ. δολ.
Συμπεράσματα
Η διαστημική τεχνολογία, οι υποδομές και οι παρεχόμενες υπηρεσίες συνιστούν ουσιώδη υποστήριξη της Άμυνας και Ασφάλειας των κρατών και αποτελούν ένα πολλαπλασιαστή ισχύος. Οι δορυφόροι επιτήρησης της γήινης επιφάνειας, δίνουν τη δυνατότητα έγκαιρης ενημέρωσης, ώστε η αντίδραση σε περιπτώσεις κρίσεων, αλλά και φυσικών καταστροφών να είναι άμεση και αποτελεσματική. Οι δορυφορικές υπηρεσίες χαρακτηρίζονται από ταχύ ρυθμό μετάδοσης, ασφάλεια, αξιοπιστία, ποιότητα, ευελιξία, εξυπηρέτηση μεγάλου αριθμού απαιτήσεων και ποικιλία μορφών μετάδοσης. Από την άλλη πλευρά όμως έχουν υψηλό κόστος και απαιτούν εξειδικευμένο προσωπικό και μέσα σύγχρονης τεχνολογίας ενώ η επιβιωσιμότητα τίθεται πλέον υπό αμφισβήτηση. Μετά τα δύο συμβάντα προσβολής δορυφόρων από Κίνα και ΗΠΑ θεωρείται πλέον ότι ο διαστημικός πόλεμος άρχισε. Επιδίωξη όλων παραμένει η απόκτηση υπεροχής και κυριαρχίας στο διάστημα. Η προσπάθεια εξοπλισμού των δορυφόρων με αμυντικά και (συγκεκαλυμμένα) με επιθετικά οπλικά συστήματα είναι σε πλήρη εξέλιξη.
Οι προσπάθειες τη Τουρκίας από το 1999 για την αποστολή κατασκοπευτικού δορυφόρου ανεστάλησαν εξαιτίας της οικονομικής κρίσης του 2001. Επανήλθε το 2005 με αναθεωρημένο πρόγραμμα και το 2008 προκήρυξε διεθνή διαγωνισμό. Εκδήλωση ενδιαφέροντος δήλωσαν οι Ιταλική Telespazio, η Γερμανική OHB και η EADS-Astrium που εδρεύει στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο δορυφόρος θα είναι υψηλής ευκρίνειας και χαμηλής τροχιάς, βάρους 100 έως 200 χλγ, θα φέρει διάφορα υποσυστήματα για ανάλογες αποστολές. Δύο από αυτά, (σύστημα απεικόνισης υψηλής ευκρίνειας και ένα σύστημα επικοινωνίας σε S-Band/X-Band) αναπτύσσονται στην Τουρκία. Το πρόγραμμα προϋπολογίζεται από 250 έως 300 εκ. δολ.
Συμπεράσματα
Η διαστημική τεχνολογία, οι υποδομές και οι παρεχόμενες υπηρεσίες συνιστούν ουσιώδη υποστήριξη της Άμυνας και Ασφάλειας των κρατών και αποτελούν ένα πολλαπλασιαστή ισχύος. Οι δορυφόροι επιτήρησης της γήινης επιφάνειας, δίνουν τη δυνατότητα έγκαιρης ενημέρωσης, ώστε η αντίδραση σε περιπτώσεις κρίσεων, αλλά και φυσικών καταστροφών να είναι άμεση και αποτελεσματική. Οι δορυφορικές υπηρεσίες χαρακτηρίζονται από ταχύ ρυθμό μετάδοσης, ασφάλεια, αξιοπιστία, ποιότητα, ευελιξία, εξυπηρέτηση μεγάλου αριθμού απαιτήσεων και ποικιλία μορφών μετάδοσης. Από την άλλη πλευρά όμως έχουν υψηλό κόστος και απαιτούν εξειδικευμένο προσωπικό και μέσα σύγχρονης τεχνολογίας ενώ η επιβιωσιμότητα τίθεται πλέον υπό αμφισβήτηση. Μετά τα δύο συμβάντα προσβολής δορυφόρων από Κίνα και ΗΠΑ θεωρείται πλέον ότι ο διαστημικός πόλεμος άρχισε. Επιδίωξη όλων παραμένει η απόκτηση υπεροχής και κυριαρχίας στο διάστημα. Η προσπάθεια εξοπλισμού των δορυφόρων με αμυντικά και (συγκεκαλυμμένα) με επιθετικά οπλικά συστήματα είναι σε πλήρη εξέλιξη.
Η Τουρκία έχει ένα ιδιαίτερα εκτεταμένο διαστημικό πρόγραμμα και καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια για την ανάπτυξη διαστημικής τεχνολογίας, που θα της επιτρέψει τη δημιουργία υποδομής, έτσι ώστε να καταστεί αυτοδύναμη στον τομέα του διαστήματος. Η εμπλοκή των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων με τη Διαστημική Στρατηγική πρέπει να είναι άμεση, διαρκής και να δοθεί σχετική προτεραιότητα με κατάλληλη ενημέρωση των στελεχών. Η Ελλάδα πρέπει να αυξήσει τις δορυφορικές της δυνατότητες ώστε να συμβάλει στην περαιτέρω ανάπτυξη και βελτίωση ορισμένων τομέων, όπως η έρευνα και διάσωση, τα κατευθυνόμενα πυρομαχικά ακριβείας, η συλλογή στρατηγικών πληροφοριών, η έγκαιρη προειδοποίηση στρατηγικού επιπέδου, η επιτήρηση και αναγνώριση θεάτρου επιχειρήσεων κα. Επιπλέον, με δεδομένο ότι, ο κίνδυνος πλήρους διακοπής των παρεχομένων δορυφορικών υπηρεσιών (επικοινωνιών, παρατήρησης, πλοήγησης κλπ) από σκόπιμες ενέργειες των αντιπάλων μας ή των συμμάχων και φιλικά προσκείμενων προς αυτούς χωρών, είναι ορατός, πρέπει να συμπράξει με διάφορα κράτη, την Ε.Ε και διεθνείς ιδιωτικούς φορείς, ώστε να επιτύχει πολλαπλότητα δορυφορικών υπηρεσιών από διάφορους φορείς, ελαχιστοποιώντας έτσι την πιθανότητα πλήρους διακοπής των. Η αρχή «πολλαπλότητα των μέσων» είναι κάθε άλλο παρά επίκαιρη.
Αντιστρατήγου (ε.α) Κάλφα Παναγιώτη, Επιτίμου Διευθυντή Ε’ Κλάδου ΓΕΕΘΑ
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου