Αυτό ακριβώς που συμβαίνει και από τις δύο πλευρές από τότε που ξεκίνησε η σύγκρουση στην Ουκρανία.
Οι ψυχολογικές επιχειρήσεις χρησιμοποιούνται από αρχαιοτάτων χρόνων, είναι προσχεδιασμένες και αποσκοπούν στο να επηρεάσουν τα συναισθήματα, τα κίνητρα, την αντικειμενική κρίση και τελικά τη συμπεριφορά ομάδων ή ακόμη και μεμονωμένων ατόμων. Θεωρούνται παράγοντας προστασίας των φίλιων δυνάμεων ή και πολλαπλασιαστής ισχύος. Πρόκειται για τις ψυχολογικές επιχειρήσεις (ΨΕΠ).
Είδος πολέμου που χρησιμοποιούνταν από τα αρχαία χρόνια, σχεδόν από τότε που άρχισαν οι ένοπλες συγκρούσεις, οι ψυχολογικές επιχειρήσεις αποτελούσαν ανέκαθεν «αδελφές» επιχειρήσεις με την παραπλάνηση, αλλά σήμερα, σε συνδυασμό με τον ηλεκτρονικό πόλεμο, τις επιχειρήσεις ασφαλείας και τη φυσική καταστροφή, συμβάλλουν στην επιβολή επί του αντιπάλου, δηλαδή στη νίκη, είτε αυτή επιτυγχάνεται με βίαια μέσα είτε όχι.
Στηρίζονται δε στις σωστές πληροφορίες και συνιστούν τον ένα πυλώνα των επιχειρήσεων Διοικήσεως και Ελέγχου (C2W), ενώ κατά την προετοιμασία τους επιδιώκεται η γνώση των προτιμήσεων του αντιπάλου, των αντιπαθειών, των δυνατοτήτων, των αδυναμιών και των τρωτών σημείων του.
Για να θυμηθούμε τα λόγια του Κινέζου φιλοσόφου Σουν Τσου (500 π.Χ.), «είναι προτιμότερο να συλλάβεις όλο το στρατό του εχθρού παρά να τον καταστρέψεις. Να πετύχεις εκατό νίκες σε εκατό μάχες δεν είναι το προτιμότερο. Να αποδυναμώσεις τον εχθρό χωρίς μάχη είναι το βέλτιστο.
Έτσι, μεγαλύτερη σημασία έχει να επιτεθείς στη στρατηγική του εχθρού. Αν αυτό δεν είναι δυνατό, να προσπαθήσεις να διασπάσεις τις συμμαχίες του, και μόνο αν δεν μπορείς με αυτούς τους τρόπους, να του επιτεθείς. Το χειρότερο είναι να αναγκαστείς να επιτεθείς στις πόλεις του». Ο Σουν Τσου είχε καταλάβει και δίδασκε στους Κινέζους στρατηγούς ότι είναι προτιμότερο να παραδοθεί ο εχθρός χωρίς μάχη, αν αυτό είναι εφικτό.
Γι’ αυτό οι ψυχολογικές επιχειρήσεις θα έπρεπε να συνδυάζονται με το συνολικό σχέδιο επιχειρήσεων και να εφαρμόζονται πριν τις πολεμικές επιχειρήσεις. Δεχόταν έτσι ότι το είδος αυτών των επιχειρήσεων είναι πολλαπλασιαστής ισχύος και συμβάλλει στην εξοικονόμηση πόρων, μέσων και ανθρώπινου δυναμικού.
Από τα πρώτα παραδείγματα συνδυασμού παραπλάνησης (deception) και ψυχολογικών επιχειρήσεων (ΨΕΠ)-Psychological Operations (PSYOPs) ήταν η τοποθέτηση του δούρειου ίππου, ο οποίος φόβισε τους Τρώες και συγχρόνως έδωσε τη δυνατότητα προσβολής από τα μέσα.
Ο Μογγόλος Τσέγκις Χάν όταν οδηγούσε τις στρατιές του στις περιοχές της σημερινής Ρωσίας και Ευρώπης, έστελνε από πριν αγγελιαφόρους, που διέδιδαν την καταστροφική μανία και το πολυάριθμο του στρατού του, προκειμένου να τρομοκρατήσουν τους πληθυσμούς των πόλεων, ακόμη πριν την έλευση του κανονικού στρατού.
Αναφέρεται ότι ο Μέγας Αλέξανδρος χρησιμοποιούσε συχνά τις ψυχολογικές επιχειρήσεις προκειμένου να αντισταθμίσει τις λίγες δυνάμεις που είχε στη διάθεσή του και που είχαν απλωθεί σε μεγάλες αποστάσεις. Έτσι, σε μια περίπτωση άφηνε σε νυχτερινή επιδρομή τεράστιες ασπίδες, θώρακες και κράνη, για να δημιουργείται η εντύπωση ότι επιτέθηκαν γίγαντες.
Τον 4ο π.χ. αιώνα, ο Ινδός φιλόσοφος Καντιλία μιλά για «πόλεμο των νεύρων», μέθοδο της οποία εισηγείται στον ηγεμόνα του, ως μέσο καταπόνησης του εχθρού.
Στη Ρώμη γεννήθηκε η υποβολή ως προσπάθεια άσκησης ψυχολογικής επιρροής.
Οι επιχειρούντες αυτή δεν προσπαθούν να πείσουν, αλλά να υποβάλουν. Δηλαδή βασικός τους στόχος είναι να εντυπωσιάσουν, να καταπλήξουν, και με αυτό τον τρόπο να διεγείρουν ένστικτα ή να προκαλέσουν συναισθήματα.
Στη Ρώμη, οργάνωναν λοιπόν τις επιβλητικές τελετές «θριάμβου» των νικητών στρατηγών, οι οποίοι έσερναν μαζί τους λάφυρα, αιχμαλώτους, ελέφαντες και άλλα θαυμαστά και εντυπωσιακά πράγματα.
Προσέφεραν στα πλήθη λάβαρα, αετούς, τελετές, «καίσαρες». Οργάνωναν μεγαλειώδη θεάματα στο Κολοσσαίο. Δημιούργησαν τον Ιππόδρομο. Κατασκεύαζαν μεγάλα και επιβλητικά έργα σε όλες τις γωνιές της αυτοκρατορίας, στα οποία αντικατοπτριζόταν η αήττητη ισχύς της κραταιάς Ρώμης.
Στο Βυζάντιο, χρησιμοποιήθηκε έντεχνα ο ψυχολογικός επηρεασμός των αντιπάλων. Το υγρό πυρ αποτελεί ένα από τα ψυχολογικά όπλα του ναυτικού. Η πληρέστερη και θαυμαστή νίκη, έλεγε ο στρατηγός Βελισάριος, είναι «ο εξαναγκασμός του αντιπάλου να παραιτηθεί των σχεδίων του χωρίς δικές μας θυσίες».
Στο Μεσαίωνα συναντάμε επίσης μεγάλους διαμορφωτές της κοινής γνώμης που κίνησαν τα πλήθη των σταυροφόρων προς την Ανατολή. Το 17ο αιώνα χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος «προπαγάνδα» σε εγκύκλιο του Πάπα Γρηγορίου ΙΕ΄ (22 Ιουνίου 1662) και αφορούσε στην ίδρυση οργανισμού με σκοπό τη διάδοση της πίστεως.
Σημαντική ώθηση στις ψυχολογικές επιχειρήσεις δόθηκε κατά τη Γαλλική Επανάσταση με τους «Εγκυκλοπαιδιστές», που με το πολύχρονο διαφωτιστικό τους έργο διέδωσαν τις νέες ιδέες και προετοίμασαν συστηματικά τη Γαλλική Επανάσταση.
Αυτή όταν ξέσπασε έδωσε μεγάλη ώθηση στην προπαγάνδα, αφού χρησιμοποίησε νέες, λαϊκότερες μορφές για τη διάδοση των ιδεών της, στις οποίες συγκαταλέγονταν τα συνθήματα και οι διακηρύξεις.
Η Γαλλική Επανάσταση ίδρυσε και το «Γραφείο του Πνεύματος», που αποτελεί το πρώτο στην ιστορία «υπουργείο Προπαγάνδας» με πρώτο υπουργό τον Ρολλάν, ο οποίος αργότερα καθαιρέθηκε από τη Συντακτική Συνέλευση, γιατί, έχοντας την ικανότητα να κατευθύνει την κοινή γνώμη, απέκτησε μεγάλη δύναμη και άρχισαν να τον φοβούνται.
Αυτός εφηύρε την «εφημερίδα τοίχου» και χρησιμοποίησε συστηματικά το θεσμό του επαγγελματία προπαγανδιστή. Μια σημαντική μέθοδος διάδοσης των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης ήταν και οι ειδικά οργανωμένες τελετές και λαϊκές εορτές, τα λεγόμενα «φεστιβάλ», που είχαν ως κύριο σχεδιαστή τους τον γλύπτη Δαυίδ.
Ο Ναπολέων υπήρξε μεγάλος προπαγανδιστής, αφού κυκλοφόρησε πολλές εφημερίδες και ίδρυσε γραφείο κοινής γνώμης (ένα είδος «υπουργείου Προπαγάνδας»). Οι γεμάτοι έξαρση λόγοι του, οι στρατιωτικές διακηρύξεις και οι ημερήσιες διαταγές του είναι και σήμερα υποδείγματα «στρατιωτικού ψυχολογικού επηρεασμού» με χαρακτηριστικά το απλό, λακωνικό και λιτό ύφος και την υποκίνηση του φιλότιμου («Λόγος Πυραμίδων»). Ο Μέτερνιχ έλεγε πως «η προπαγάνδα του Ναπολέοντα αξίζει όσο ένας στρατός τριακοσίων χιλιάδων ανδρών».
Πριν από τη Γαλλική, και μία άλλη επανάσταση, που ξέσπασε κυριολεκτικά στην άλλη μεριά του κόσμου, η Αμερικανική, προετοιμάστηκε συστηματικά από προπαγανδιστές, που διέδωσαν την ιδέα της εθνικής αυτοδιάθεσης και ανεξαρτησίας, η οποία και διατυπώθηκε στην περίφημη «Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας» (Τ. Τζέφερσον).
Η ελληνική πραγματικότητα
Στον Ελληνικό Στρατό υπάρχει ένας μόνο λόχος ψυχολογικών επιχειρήσεων (100 ΛΨΕ), ο οποίος διαθέτει τυπογραφείο για εκτύπωση προκηρύξεων και μεγαφωνικές συσκευές. Η σχεδίαση και κατεύθυνση επιχειρήσεων ΨΕΠ υπάγεται στο υπουργείο Τύπου, ενώ το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας (ΓΕΕΘΑ) ευθύνεται για το στρατιωτικό σκέλος των ΨΕΠ.
Θα μπορούσε βέβαια να υπάρχει μονάδα με πιο ευέλικτη δομή, χωρίς τυπογραφείο, μια και σε κάθε ελληνική πόλη βρίσκονται πάμπολλα τυπογραφεία και η ψηφιακή τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα διάδοσης και εκτύπωσης χιλιάδων προκηρύξεων σε μικρό χρόνο.
Η δυνατότητα ρίψης προκηρύξεων από μικρά αεροσκάφη πολιτικού τύπου, εφοδιασμένα με τα κατάλληλα κοντέινερς θα επέφερε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.
Γύρω στα 15 οχήματα με μεγάφωνα στην περιοχή του Έβρου και 4 σε κάθε μεγάλο νησί του Αιγαίου θα έδιναν τη δυνατότητα σημαντικού επηρεασμού των επιτιθέμενων τμημάτων.
Η ύπαρξη βομβών ρίψης προκηρύξεων και ραδιοφωνικών σταθμών, που θα ενεργοποιούνταν την κατάλληλη στιγμή, θα έδιναν τη δυνατότητα επηρεασμού των εχθρικών δυνάμεων, που θα βρίσκονταν συγκεντρωμένες και έτοιμες να επιτεθούν.
Βέβαια, το όλο θέμα των ΨΕΠ δεν πρόκειται να αποδώσει αν δεν ενταχθεί μέσα σε ένα πλέγμα υποστήριξης των Επιχειρήσεων Πληροφοριών.
Οι Ψυχολογικές Επιχειρήσεις όταν συνδεθούν με την Παραπλάνηση, τον Ηλεκτρονικό Πόλεμο, τις Επιχειρήσεις Ασφαλείας και τις Επιχειρήσεις Καταστροφής του αντιπάλου μπορούν να αποτελέσουν πολλαπλασιαστές ισχύος και να διευκολύνουν σημαντικά την καταστροφή του αντιπάλου.
Τα νεότερα χρόνια μέχρι και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
Ο Βίσμαρκ στη Γερμανία χρησιμοποίησε εντατικά για την επίτευξη των στόχων του την προπαγάνδα. Αυτός επινόησε τη χρησιμοποίηση «μυστικών κονδυλίων» για προπαγανδιστικούς σκοπούς και ιδίως για την εξαγορά ξένων δημοσιογράφων και τον προσεταιρισμό του Τύπου των άλλων κρατών, προ πάντων της Γαλλίας. Το ταμείο που χρησιμοποιούσε για αυτό το σκοπό το έλεγε «ταμείο των ερπετών».
Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τα πρώτα φυλλάδια αρχίζουν και πέφτουν στα πεδία των μαχών. Οι Γάλλοι διοχετεύουν στους στρατιώτες του Κάιζερ έντυπο υλικό που υποτίθεται ότι συνέταξαν αιχμάλωτοι Γερμανοί, οι οποίοι καλούν τους συμπατριώτες τους να παραδοθούν. Οι Βρετανοί προσεγγίζουν το θέμα ταξικά και ερωτούν τους Γερμανούς αν αξίζει να σκοτωθούν για να κερδίσει περισσότερα μάρκα ο βιομήχανος Κρουπ. «Είναι η άρχουσα τάξη η πατρίδα σου; Όχι! Εσύ, ο απλός λαός, είσαι η Γερμανία! Κάνε κάτι τώρα! Βρετανοί, Γάλλοι και Αμερικάνοι έρχονται να καταστρέψουν την πατρίδα σου!» είναι η απάντηση της γερμανικής προπαγάνδας.
Οι ΨΕΠ στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
Στα νεότερα χρόνια, πριν και κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου όλες οι παρατάξεις χρησιμοποίησαν ευρύτατα όλες τις μορφές των ΨΕΠ. Ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία τονίζοντας στις ομιλίες του τη δεινή θέση στην οποία είχε περιέλθει η Γερμανία μετά τη συμφωνία των Βερσαλλιών.
Τόνωσε την εθνική υπερηφάνεια και ουσιαστικά υπνώτισε τον γερμανικό λαό. Το ίδιο έγινε αφότου άρχισε ο πόλεμος. Οι Ιάπωνες χρησιμοποίησαν το «Tokyo Rose» που μετέδιδε μουσική και προπαγάνδα κατάλληλη για να ρίξει το ηθικό των Αμερικανών στις επιχειρήσεις του Ειρηνικού.
Το ίδιο έκαναν οι Γερμανοί με το ραδιοφωνικό σταθμό «Axis Sally». Οι Βρετανοί από το Σεπτέμβριο του 1940, όταν επίκειτο η εισβολή στα αγγλικά νησιά, μετέδιδαν μέσω του BBC μηνύματα στους Γερμανούς με σκοπό την πτώση του ηθικού τους. Χαρακτηριστικοί είναι οι παρακάτω διάλογοι από ειδικά «μαθήματα» αγγλικών που προορίζονταν για τους γερμανούς στρατιώτες: «Die Kanaueberfahrt-το πέρασμα του καναλιού», «das Boot sinkt-το πλοίο βυθίζεται», «das Wasser ist kalt-το νερό είναι κρύο», «Ich brenne-καίγομαι».
Είναι εμφανές ότι μέσα από τις παραπάνω φράσεις προσπαθούσαν να περάσουν το μήνυμα ότι όποιος προσπαθήσει να περάσει το «κανάλι» (τη Μάγχη) θα καεί. Το μήνυμα αυτό στηριζόταν στη φήμη ότι οι Βρετανοί είχαν κατασκευάσει συσκευές με τις οποίες θα έκαιγαν τα εχθρικά πλοία που θα προσπαθούσαν να διαβούν τα Στενά και να αποβιβαστούν στα αγγλικά νησιά.
Στο ανατολικό μέτωπο, η σοβιετική προπαγάνδα αντικατέστησε τα μαρξιστικά συνθήματα με καθαρά πατριωτικά. Στην εφημερίδα «Πράβδα», επίσημο όργανο του Κόμματος, στην πρώτη σελίδα η φράση «εργάτες όλων των χωρών ενωθείτε» αντικαταστάθηκε από το «θάνατος στο Γερμανό εισβολέα». Επίσημα προβαλλόταν το φιλμ «Ιβάν ο Τρομερός» που παρέπεμπε σε πατριωτική αντίληψη και όχι κομματική.
Ο δε πόλεμος ονομάστηκε –και ακόμη έτσι γίνεται αναφορά σε αυτόν– «ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος». Γενικά αυτό που μπορεί κανείς εύκολα να συμπεράνει είναι ότι κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι ψυχολογικές επιχειρήσεις μετήλθαν έγκαιρα και κατά κόρον μέσα όπως το ραδιόφωνο και η κινηματογραφική εικόνα για να αυξήσουν την αποτελεσματικότητά τους.
Οι ΨΕΠ στην Κορέα και το Βιετνάμ
Τα συμπεράσματα και οι εμπειρίες από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κορέας. Οι ραδιοφωνικές εκπομπές και η ρίψη προκηρύξεων άρχισαν ταυτόχρονα με την εισβολή των Βορειοκορεατών στον 38ο Παράλληλο, τον Ιούνιο του 1950.
Αργότερα κατέφτασε ένας λόχος με μεγάφωνα και με δυνατότητα εκτύπωσης προκηρύξεων. Ο λόχος αυτός παρέμεινε έως το τέλος του πολέμου το 1952 και εκτέλεσε αποστολές τακτικών ΨΕΠ στα πλαίσια της 8ης Αμερικανικής Στρατιάς.
Από πλευράς υλικού διέθετε μεγάφωνα επί αυτοκινήτων και ελαφρών αεροσκαφών, στηριζόταν όμως κυρίως στις προκηρύξεις. Με τα θέματα των αποστολών προσπαθούσαν να δημιουργήσουν σύγχυση μεταξύ αξιωματικών και στρατιωτών του αντιπάλου ή προέτρεπαν σε παράδοση και προκαλούσαν τη νοσταλγία για το σπίτι και την οικογένεια, όπως για παράδειγμα οι φράσεις: «ευχαριστημένε αιχμάλωτε», «καλός στρατιώτης-κακοί ηγέτες», «παραδώσου και θα έχεις καλή μεταχείριση».
Η οργάνωση και τα πρότυπα των ΨΕΠ αυτή την περίοδο έχουν ιδιαίτερη σημασία για τα ελληνικά δεδομένα γιατί όπως θα δούμε παρακάτω αυτά οδήγησαν στη δημιουργία της πρώτης τέτοιας προσπάθειας στον Ελληνικό Στρατό, χωρίς ωστόσο να υπάρξει σημαντική πρόοδος.
Στον πόλεμο του Βιετνάμ, όλες οι πλευρές χρησιμοποίησαν ψυχολογικές επιχειρήσεις. Οι ραδιοφωνικές εκπομπές και από τις δυο πλευρές εντάθηκαν και η οκταετής διάρκεια του πολέμου έδωσε τη δυνατότητα στους αντιπάλους να οργανώσουν καλύτερα την προπαγανδιστική τους βάση.
Οι ΨΕΠ στον πόλεμο του Κόλπου και του Κοσσυφοπεδίου
Στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου (επιχείρηση «Desert Shield»/«Desert Storm») το 1991, χρησιμοποιήθηκαν το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, προκηρύξεις και μεγάφωνα για να υπάρξει μεγάλος αριθμός λιποτακτών από τον Ιρακινό στρατό.
Σε μια συγκεκριμένη μονάδα έγινε ευρεία χρήση προκηρύξεων, οι οποίες πληροφορούσαν τους στρατιώτες της ότι σε 24 ώρες θα βομβαρδίζονταν, και γι’ αυτό τους προέτρεπαν να παραδοθούν. Σε διάστημα επτά εβδομάδων ρίφθηκαν 29 εκατομμύρια προκηρύξεις με εκατό διαφορετικά θέματα, οι οποίες έφθασαν στο 98% των 300.000 αντρών του Ιρακινού Στρατού.
Οι ραδιοφωνικές εκπομπές του 4ου PSYOP Group (4ο Συγκρότημα Ψυχολογικών Επιχειρήσεων) κάλυψαν 210 ώρες ζωντανού προγράμματος και 330 ώρες μαγνητοφωνημένου προγράμματος. Τα προγράμματα μεταδίδονταν από πέντε σταθμούς εδάφους που βρίσκονταν στη Σαουδική Αραβία και από δύο αεροσκάφη EC-130Ε Volant Solo.
Από την ιρακινή πλευρά χρησιμοποιήθηκε μια γυναικεία φωνή, η «Baghdad Betty», η οποία προκαλούσε τους Αμερικανούς λέγοντας ότι την ίδια στιγμή που αυτοί βρίσκονταν στην έρημο, οι γυναίκες τους κοιμόντουσαν με τον Τομ Κρουζ και άλλους γνωστούς ηθοποιούς. Όμως η προπαγάνδα πρέπει να στηρίζεται στη γνώση των ανθρώπινων συνηθειών και της εθνικής κουλτούρας.
Οι ισχυρισμοί των Ιρακινών επειδή ήταν «χοντροκομμένοι», δεν γίνονταν πιστευτοί γιατί δεν έπειθαν ότι τόσες Αμερικανίδες απατούσαν τους συντρόφους τους με ηθοποιούς. Επίσης αξιοποιήθηκαν 71 ομάδες που χειριζόταν τις μεγαφωνικές συσκευές.
Οι ομάδες αυτές ήταν επανδρωμένες με Άραβες που συνήθως προέτρεπαν τους Ιρακινούς να παραδοθούν ή χρησιμοποιούνταν για μετάδοση οδηγιών στα στρατόπεδα αιχμαλώτων. Σε μια περίπτωση, στο νησί Feylaka, πέταξε ένα ελικόπτερο με μεγάφωνα που καλούσε τους Ιρακινούς να παραδοθούν την άλλη μέρα σε συγκεκριμένο σημείο.
Πράγματι την άλλη μέρα 1.045 Ιρακινοί, μεταξύ αυτών και ένας στρατηγός, παραδόθηκαν στο σημείο που υποδείχτηκε, χωρίς να ριφθεί ούτε ένας πυροβολισμός. Καθ’ όλη τη διάρκεια της επιχείρησης παραδόθηκαν 87.000 Ιρακινοί, πολλοί από τους οποίους κρατούσαν τις προκηρύξεις που τους καλούσαν να παραδοθούν και τους υπόσχονταν καλή μεταχείριση.
Στο πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου (επιχείρηση «Allied Force») το 1999, στη διάρκεια της αεροπορικής επιχείρησης των 78 ημερών, το αμερικανικό διακλαδικό κέντρο ΨΕΠ δημιούργησε 40 διαφορετικές προκηρύξεις, ενώ περισσότερα από 104,5 εκατομμύρια αντίτυπά τους ρίφθηκαν στη Σερβία, σε όλη τη διάρκεια της επιχείρησης.
Η αναγνώριση της σημασίας των ΨΕΠ
Μετά τα προαναφερθέντα, θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί γιατί οι ψυχολογικές επιχειρήσεις, ενώ συνέδραμαν στην επίτευξη στρατιωτικών επιδιώξεων διαφόρων ηγετών ανά τους αιώνες, δεν έχουν αναγνωριστεί στο βαθμό που τους αναλογεί.
Είναι αλήθεια ότι, ενώ χρησιμοποιήθηκαν από όλους σχεδόν τους ηγέτες, οι ΨΕΠ παρουσιάστηκαν στο κοινό τα τελευταία χρόνια, με την εμφάνιση των επιστημών συμπεριφοράς του ανθρώπου και των σύγχρονων μέσων επικοινωνίας, που βοηθούν σημαντικά στη διεξαγωγή τους.
Ένας λόγος για τον οποίο μόνο τελευταία γίνεται αναφορά στις ΨΕΠ είναι ότι οι άνθρωποι έχουν μια σχετική απέχθεια απέναντι σε αυτού του είδους τις επιχειρήσεις, γιατί παραπέμπουν σε πρακτικές που συνδέθηκαν με τον Γκέμπελς, στην ταύτιση του «ψέματος» με την προπαγάνδα, στην πλύση εγκεφάλου και σε όλες τις παρόμοιες πρακτικές που εξυπηρέτησαν τους δικτάτορες του προηγούμενου αιώνα.
Βέβαια, κανένας δεν ισχυρίζεται ότι οι επιχειρήσεις αυτές υπηρετούν την αλήθεια αλλά σε ένα πόλεμο δεν κερδίζει η αλήθεια. Στους σύγχρονους στρατούς οι ψυχολογικές επιχειρήσεις έχουν συνδυαστεί άμεσα με τις Πολιτικο-Κοινωνικές Υποθέσεις (Civic Affairs), καθώς ο πόλεμος για το «μυαλό και τις καρδιές» («hearts and minds», μέθοδος που εφαρμόστηκε με μεγάλη επιτυχία από τους Βρετανούς στην αντιμετώπιση των κομμουνιστών ανταρτών της Μαλαισίας) του αντιπάλου δεν αφορά μόνο τον επηρεασμό των στρατιωτικών αλλά στοχεύει στο μυαλό όλων όσοι είναι σε θέση να λάβουν σημαντικές αποφάσεις σε πολιτικό, στρατιωτικό, οικονομικό ή άλλον καίριας σημασίας τομέα.
Γι’ αυτό οι ψυχολογικές επιχειρήσεις αποτελούν πυλώνα του Πολέμου Πληροφοριών (Information Warfare).
Η τακτική χρησιμοποίηση των ΨΕΠ
Οι ψυχολογικές επιχειρήσεις αποτελούν ζωτικό συστατικό των διπλωματικών, στρατιωτικών και οικονομικών δραστηριοτήτων: χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της ειρήνης και του πολέμου για να επηρεάσουν ή να πληροφορήσουν τα ακροατήρια που αποτελούν στόχους. Χωρίζονται στις στρατηγικές ΨΕΠ, που χειρίζονται διεθνείς πληροφορίες για να επηρεάσουν συμπεριφορές, αντιλήψεις και πεποιθήσεις ξένων χωρών προς όφελος της φίλιας πολιτικής.
Τα προγράμματα των παραπάνω ΨΕΠ σχεδιάζονται εκτός του στρατιωτικού χώρου αλλά ενδέχεται να χρησιμοποιούνται στρατιωτικά μέσα για τη διάδοσή τους. Οι επιχειρησιακές ΨΕΠ, διεξάγονται επ’ ωφελεία του επιχειρησιακού και συνήθως του ανώτατου στρατιωτικού διοικητή. Οι τακτικές ΨΕΠ διεξάγονται σε συγκεκριμένη περιοχή επ’ ωφελεία του διοικητή που είναι υπεύθυνος για την εκτέλεσή τους, στη περιοχή ευθύνης του.
Οι μονάδες που έχουν εξειδίκευση στις ΨΕΠ υποστηρίζουν τις επιχειρήσεις με τους παρακάτω τρόπους:
>συμβουλεύουν τον υποστηριζόμενο διοικητή για τους περιορισμούς που επιβάλλουν τη μη προσβολή συγκεκριμένων στόχων, όπως, για παράδειγμα, ενός νοσοκομείου, μιας ιστορικής περιοχής, ενός χώρου όπου βρίσκονται άμαχοι, μιας στρατιωτικής μονάδας που η προσβολή της θα αποκαλύψει τα φίλια επιχειρησιακά σχέδια κ.λπ.
>επηρεάζουν τους ξένους πληθυσμούς με τη διασπορά συγκεκριμένων πληροφοριών, ώστε να τους αδρανοποιήσουν ή να τους δημιουργήσουν φιλική διάθεση.
>παρέχουν δημόσια πληροφόρηση σε ξένους πληθυσμούς ώστε να υποστηριχτούν ανθρωπιστικές επιχειρήσεις, επιχειρήσεις ανακούφισης από καταστροφές ή και η αποκατάσταση της τάξης.
>αντιμετωπίζουν την εχθρική προπαγάνδα και παραπληροφόρηση, για να επιτρέψουν τις φίλιες ενέργειες, ενώ εμποδίζουν την πόλωση της κοινής γνώμης. Οι μονάδες ΨΕΠ είναι οι μόνες δυνάμεις που έχουν το δικαίωμα να επηρεάσουν ξένα ακροατήρια. Βέβαια, δεν ενεργούν από μόνες τους. Υπάρχει συνεχής και συγκεντρωτικός έλεγχος των προϊόντων από κυβερνητικά και υψηλά ιστάμενα στρατιωτικά κλιμάκια, ειδικά όταν τα προϊόντα των ΨΕΠ περιλαμβάνουν ευαίσθητες πολιτικά πληροφορίες, οπότε και απαιτείται ειδική έγκριση.
Οι βασικές αρχές των Ψυχολογικών Επιχειρήσεων
Βασική αρχή στις ΨΕΠ είναι να κυριαρχεί η λογική στη φίλια σχεδίαση, γιατί αλλιώς δεν μπορεί να προσβληθεί ο στόχος, που είναι το μυαλό και τα κέντρα λήψης αποφάσεων του αντιπάλου. Τα παρακάτω θεωρούνται οι βάσεις της σχεδίασης:
-Ο κύριος αντικειμενικός σκοπός της επιχείρησης πρέπει να είναι ξεκάθαρος: για παράδειγμα δεν μπορούν να σχεδιαστούν σωστά οι ΨΕΠ αν προσβάλλονται σύνολα ανθρώπων που δεν λαμβάνουν σημαντικές αποφάσεις και όχι οι ηγέτες που λαμβάνουν τις κρίσιμες αποφάσεις.
>Τα σχέδια θα πρέπει να εγκρίνονται έγκαιρα, μαζί με την αρχική σχεδίαση των τακτικών επιχειρήσεων, για να προετοιμάζονται τα μέσα και το υλικό που θα διανεμηθεί. Υπόψη ότι το υλικό πολλές φορές απαιτεί την συνεργασία πολυπληθούς επιτελείου από ψυχολόγους, πολιτικούς αναλυτές, στρατιωτικούς κ.α.
>Τα θέματα, οι δραστηριότητες που θα προβληθούν και οι συμβολισμοί που θα χρησιμοποιηθούν πρέπει να βασίζονται σε λεπτομερή ανάλυση των φίλιων στόχων και δυνατοτήτων ΨΕΠ αλλά και των αντίστοιχων του εχθρού. Για να είναι αποτελεσματικές οι ψυχολογικές επιχειρήσεις θα πρέπει να μη μπορέσει ο εχθρός να τις αντιμετωπίσει άμεσα και αποτελεσματικά.
>Η επίδραση στις στρατιωτικές επιχειρήσεις θα πρέπει να εκτιμηθεί ώστε να αποφευχθούν αρνητικές επιπτώσεις και να επιτευχθούν θετικά αποτελέσματα. Οι διάφορες μορφές επιχειρήσεων θα πρέπει να αλληλοσυμπληρώνονται και όχι να είναι ανταγωνιστικές: για παράδειγμα, εξυπηρετεί μια επιθετική ενέργεια σε εχθρική μονάδα στη οποία ρίφθηκαν προκηρύξεις που καλούν σε παράδοση και της οποίας έχει κλονιστεί το ηθικό.
>Η προσεκτική επιλογή των Μ.Μ.Ε. (μέσων μαζικής ενημέρωσης), ώστε η χρήση τους να επιφέρει τα καλύτερα αποτελέσματα, και ταυτόχρονα να αποφευχθούν ανεπιθύμητες αντιδράσεις: για παράδειγμα, η χρήση ενός τηλεοπτικού σταθμού που έως τώρα μετέδιδε μόνο δυτικά κινηματογραφικά έργα, για μετάδοση πολιτικού προγράμματος σε μουσουλμανικό ακροατήριο, θα επιφέρει το αντίθετο από το επιθυμητό αποτέλεσμα.
>Ο συγχρονισμός με το γενικότερο περιβάλλον των επιχειρήσεων. Αν μεταδοθούν προγράμματα ΨΕΠ εκτός χρόνου δεν θα έχουν αποτέλεσμα. Επίσης αν μεταδοθούν πρόωρα, μπορεί να αποκαλύψουν τα φίλια σχέδια επιχειρήσεων.
>Συνεχής μέτρηση της αποτελεσματικότητας των ΨΕΠ. Όποτε αυτό είναι εφικτό, θα πρέπει να αξιολογείται η αποτελεσματικότητα ώστε να κριθεί αν θα πρέπει να συνεχίζει να εφαρμόζεται, να διακοπεί ή να μεταβληθεί το σχέδιο των ψυχολογικών επιχειρήσεων ώστε να προσαρμοστεί στις ανάγκες προσβολής του στόχου. Επίσης επιδιώκεται να μετρηθεί ο βαθμός μείωσης του εχθρικού δυναμικού ώστε ο στόχος να προσβληθεί με πραγματικά πυρά. Για παράδειγμα, ο χρόνος μιας επίθεσης μπορεί να εξαρτηθεί από το πόσο έχει μειωθεί το ηθικό σε μια εχθρική μονάδα.
Η σχέση των ΨΕΠ με τις Πληροφορίες
Η διεξαγωγή των ΨΕΠ απαιτεί επαρκείς πληροφορίες για το είδος του στόχου, την τοποθεσία, τα τρωτά σημεία του εχθρού, τις δυνατότητες προσέγγισης και την πολιτική, οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική, θρησκευτική και ιστορική κατάσταση της περιοχής διεξαγωγής των επιχειρήσεων. Επίσης το σύστημα πληροφοριών υποστηρίζει την αναγνώριση και ανάλυση της αντίπαλης προπαγάνδας στα πλαίσια των ΨΕΠ.
Η συλλογή πληροφοριών γίνεται από όλες τις διαθέσιμες πηγές, αφού πρώτα αυτές αξιολογηθούν για το βαθμό αξιοπιστίας τους.
Το σύστημα αντι-πληροφοριών (Counterintelligence) και συλλογής μέσω ανθρώπινων πηγών (HUMINT) προστατεύει από τις ξένες υπηρεσίες πληροφοριών και από τη δράση των πρακτόρων που διανέμουν προϊόντα εχθρικών ΨΕΠ.
Η σχέση των ΨΕΠ με τα Μ.Μ.Ε.
Τα Μ.Μ.Ε. έχουν ως στόχο την ενημέρωση του κοινού και δεν είναι συνδεδεμένα με τις αποστολές των ΨΕΠ. Παρ’ όλα αυτά οι τελευταίες οδηγίες του υπουργού Άμυνας των ΗΠΑ Ντόναλντ Ράμσφελντ δίνουν στις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις τη δυνατότητα διεξαγωγής ψυχολογικών επιχειρήσεων με πληροφορίες που θα μεταδοθούν με οποιονδήποτε τρόπο, άρα και μέσω των Μ.Μ.Ε., αρκεί αυτές να μην απευθύνονται στον αμερικανικό λαό.
Με απλά λόγια ραδιοφωνικοί ή τηλεοπτικοί σταθμοί που είναι εγκατεστημένοι σε περιοχές όπως το Ιράκ μπορούν να μεταδίδουν μηνύματα προπαγάνδας με ψευδή στοιχεία ή στα πλαίσια πολιτικο-στρατιωτικών ψυχολογικών επιχειρήσεων. Βέβαια ακόμη και στη περίπτωση της «αθώας» διεξαγωγής ΨΕΠ, οι πληροφορίες που διαδίδονται από τα μέσα ΨΕΠ δεν έρχονται σε αντίθεση με τα προγράμματα των επίσημων Μ.Μ.Ε.
Είναι γενικά παραδεκτό (για να μην είμαστε αφελείς) ότι δεν υπάρχει κρατικός μηχανισμός σε καμία χώρα του κόσμου και ανεξάρτητα από το πολίτευμά της, που σε περίοδο κρίσης ή πολέμου, ακόμη και αν υπάρχουν μικρές δυνατότητες συντονισμού, που να μην προσπαθεί να κατευθύνει και να συντονίσει τα κρατικά αλλά και τα ιδιωτικά ραδιόφωνα και τηλεοράσεις, που βασικά ασχολούνται με ειδησεογραφία, με τα γενικότερα σχέδια ΨΕΠ, που αφορούν σε πολιτικούς και στρατιωτικούς σχεδιασμούς.
Η σχέση των ΨΕΠ με τα σχέδια παραπλάνησης
Οι ψυχολογικές επιχειρήσεις κανονικά κατευθύνονται σε στόχους μαζικούς, επιτελεία ή και μη στρατιωτικές ομάδες, οι οποίες όμως επηρεάζουν τις στρατιωτικές και πολιτικές αποφάσεις και τις αναλύσεις των υπηρεσιών πληροφοριών, ενώ η Παραπλάνηση στοχεύει στον επηρεασμό και αποπροσανατολισμό ατόμων που λαμβάνουν συγκεκριμένες αποφάσεις σε επιχειρησιακό ή τακτικό επίπεδο.
Οι ΨΕΠ μπορούν να μεγεθύνουν και να ενισχύσουν τα αποτελέσματα της Παραπλάνησης μέσω της διάδοσης πραγματικών πληροφοριών. Για παράδειγμα, στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έγινε προσπάθεια να πειστούν οι Γερμανοί ότι η απόβαση θα γινόταν στην Ελλάδα.
Αυτό επιδιώχθηκε με τη διασπορά ψευδών πληροφοριών αλλά και με άλλες κινήσεις, όπως ήταν η δημιουργία ορεινών αεροδρομίων και οι ανατινάξεις. Οι μονάδες ΨΕΠ σχεδιάζουν και εκτελούν και επιχειρήσεις αντι-προπαγάνδας, οι οποίες υποστηρίζουν τις επιχειρήσεις παραπλάνησης.
Αντι-προπαγάνδα είναι οι δραστηριότητες ΨΕΠ που εντοπίζουν την εχθρική προπαγάνδα, συμβάλλουν στην εγρήγορση των φίλιων δυνάμεων και αποκαλύπτουν τις εχθρικές προσπάθειες για επηρεασμό των φίλιων πληθυσμών και στρατευμάτων.
Η σχέση των ΨΕΠ με τις Επιχειρήσεις Πληροφοριών (Information Operations-IOs)
Στη διάρκεια της ειρήνης, οι επιχειρήσεις Πληροφοριών υποστηρίζουν τους εθνικούς αντικειμενικούς σκοπούς. Σε περίοδο κρίσης, οι ίδιες επιχειρήσεις προσπαθούν να αποτρέψουν την επέκταση της κρίσης.
Σε περίοδο πολέμου, υποστηρίζουν τις στρατιωτικές προσπάθειες για φυσική ή ψυχολογική εξόντωση του αντιπάλου. Οι επιχειρήσεις αυτές είναι το «καπέλο», το οποίο στηρίζουν οι ΨΕΠ, η στρατιωτική παραπλάνηση, ο ηλεκτρονικός πόλεμος και οι επιχειρήσεις ασφαλείας.
Για το σκοπό αυτό υπάρχει στα μεγάλα επιτελεία ειδικό όργανο που αποτελείται από αντιπροσώπους και ειδικούς των παραπάνω επιχειρήσεων, οι οποίοι συνεργάζονται στα πλαίσια σχεδιασμού επιχειρήσεων Πληροφοριών.
Ειδικά οι ΨΕΠ, στα πλαίσια των IOs, εκτελούν τα παρακάτω:
>Επιτίθενται στη αξιοπιστία του αντιπάλου.
>Προσπαθούν να πείσουν τις εχθρικές δυνάμεις να παραδοθούν.
>Αντιμετωπίζουν την εχθρική προπαγάνδα.
>Μειώνουν την προσπάθεια του εχθρού να ενισχύσει τις ενέργειές του με δικές του ΨΕΠ.
Τα σύγχρονα μέσα στη διεξαγωγή ΨΕΠ
Στη διάρκεια του πρώτου πολέμου του Κόλπου (επιχείρηση «Desert Shield»/«Desert Storm») ρίχτηκαν εκατομμύρια προκηρύξεων, που καλούσαν τους Ιρακινούς να παραδοθούν ή να μείνουν μακριά από το υλικό τους γιατί θα βομβαρδιζόταν.
Οι περισσότερες ρίχτηκαν από αεροσκάφη MC-130 Combat Talon. Ακόμη και μαχητικά F-16 Fighting Falcon και Α-6 Intruder έριξαν προκηρύξεις από κοντέινερ Μk-129. Ελικόπτερα UH-1N του Σώματος των Πεζοναυτών (US Marine Corps) χρησιμοποίησαν μεγάφωνα με τα οποία Αραβόφωνοι καλούσαν τους Ιρακινούς να παραδοθούν, κατά μήκος των συνόρων με το Κουβέιτ.
Μια προκήρυξη απεικόνιζε ένα τέμενος και ένα σχολείο, στις αυλές των οποίων υπήρχαν άρματα και πυροβόλα, για να δείξει ότι ο Σαντάμ δεν σεβόταν τη θρησκεία και τα παιδιά. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν ειδικές βόμβες των 15.000 λιβρών, με προκηρύξεις που ρίχνονταν από στρατηγικά βομβαρδιστικά Β-52 Stratofortress.
Το 2001, με την έναρξη των επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν στο πλαίσιο του διεθνούς «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» που άρχισε μετά τις επιθέσεις του Σεπτεμβρίου του 2001 στο έδαφος των ΗΠΑ, χρησιμοποιήθηκαν έξι αεροσκάφη EC-130E Commando Solo για μετάδοση ραδιοφωνικών προγραμμάτων. Παράλληλα, σε όλη τη χώρα ρίχτηκαν ραδιόφωνα με συχνότητες στις αντίστοιχες εκπομπής των παραπάνω αεροσκαφών.
Επίσης έγιναν από τις πρώτες ημέρες ρίψεις βομβών με προκηρύξεις μαζί με τις ρίψεις κανονικών βομβών. Λόγω του μεγάλου αριθμού αναλφάβητων, οι προκηρύξεις είχαν λίγες λέξεις και περισσότερα σκίτσα και φωτογραφίες ώστε να οπτικοποιούν το μήνυμα και να επιτυγχάνουν τη μέγιστη δυνατή διείσδυσή του στον τοπικό πληθυσμό.
Η οργάνωση των μονάδων ΨΕΠ
Στον Αμερικανικό στρατό υπάρχει μια αερομεταφερόμενη μονάδα ψυχολογικών επιχειρήσεων (4th Psychological Operations Group: 4ο Συγκρότημα Ψυχολογικών Επιχειρήσεων), αλλά σε κάθε επίπεδο, από τάγμα μέχρι σώμα στρατού, υπάρχουν ειδικοί, που βοηθούν στη διεξαγωγή των ΨΕΠ. Η δομή φαίνεται σε συνημμένο διάγραμμα. Αναλυτικά:
>Μονάδα επιπέδου τάγματος. Διαθέτει ομάδα ΨΕΠ, που αποτελείται από τρεις υπαξιωματικούς υπό το γραφείο επιχειρήσεων της μονάδας (3ο Γραφείο).
>Σχηματισμός επιπέδου ταξιαρχίας. Διαθέτει τρεις ομάδες ΨΕΠ και τέσσερις υπαξιωματικούς υπό το γραφείο επιχειρήσεων της ταξιαρχίας (3ο Επιτελικό Γραφείο).
>Σχηματισμός επιπέδου μεραρχίας. Διαθέτει 12 ομάδες ΨΕΠ, και πέντε έως επτά υπαξιωματικούς στο επιτελείο της.
>Σχηματισμός επιπέδου σώματος στρατού. Διαθέτει 15 υπαξιωματικούς στο επιτελείο του. Είναι το υψηλότερο επίπεδο διεξαγωγής τακτικών ψυχολογικών επιχειρήσεων.
Οι ομάδες ΨΕΠ, σε επίπεδο τάγματος και ταξιαρχίας, διανέμουν τυπωμένο υλικό (προκηρύξεις, αφίσες), στέλνουν μεγαφωνικές συσκευές και εκτιμούν την αποτελεσματικότητα των φίλιων αλλά και των εχθρικών ΨΕΠ.
Κατά τη διάρκεια πολεμικών επιχειρήσεων, οι μεγαφωνικές συσκευές είναι τα μόνα μέσα που μπορούν να μιλήσουν άμεσα στον αντίπαλο και γι’ αυτό σε επίπεδο σώματος στρατού και κάτω τα μεγάφωνα εξακολουθούν να αποτελούν το κύριο μέσο διεξαγωγής ΨΕΠ.
ΠΗΓΗ
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου